Pięćsetplusy, brajany i ta nieszczęsna kura. Jak i dlaczego zmienia się polszczyzna

Język się zmienia szybko, bo jeszcze nigdy w przestrzeni publicznej nie mieliśmy tak wielu nadawców – mówi Mateusz Adamczyk, polonista, członek Zespołu Retoryki i Komunikacji Publicznej Rady Języka Polskiego.

JOANNA PODGÓRSKA: – Język budzi emocje. Swego czasu pokazała to awantura wokół słów prof. Jerzego Bralczyka o psach, które zdychają, a nie umierają. Jakie jest pana stanowisko w tym sporze? MATEUSZ ADAMCZYK: – Mogę tylko powiedzieć, jakich słów ja bym użył. Nie będzie to ocena

Co zostało po religii. W Polsce zaczyna dziać się to, co na Zachodzie kilka dekad temu

Rozmowa z dr. Miłoszem Puczydłowskim o tym, czym jest postsekularyzm i do czego mogą się przydać stare wyobrażenia religijne.

JOANNA PODGÓRSKA: – Wybiera się pan ze święconką? MIŁOSZ PUCZYDŁOWSKI: – Nie i, mówiąc szczerze, nie jestem pewien, czy nawet miałbym dokąd pójść. Mieszkam teraz i pracuję na uczelni w Norwegii, a z tego co wiem, ten obyczaj nie jest praktykowany w tutejszym Kościele katolickim. W

Życie seksualne polskich księży. Michałowe z plebanii odchodzą, wchodzą tinderowe

Młodzi księża są bardziej aspołeczni, stałe związki to dla nich wyjście ze strefy komfortu. Szukają relacji na portalach społecznościowych. Przelotnych, bez zobowiązań – mówi Artur Nowak, autor reportaży „Plebania” i „Zakrystia”.

JOANNA PODGÓRSKA: – Pisze pan, że „michałowe” na plebaniach to gatunek wymierający. Jaką funkcję pełniły? ARTUR NOWAK: – Myślę o nich z czułością i sentymentem. To kobiety żyjące cicho, w cieniu. Oficjalnie pełniły funkcję gosposi, ale w istocie były tak naprawdę żonami

Zajrzyj do Ozieran! Wieś wymarła i szuka mieszkańców. Zostało ich czterech

Wjeżdżających wita napis: „Wieś ludzi szczęśliwych, bo prawie cała wymarła”. Zostało czterech stałych mieszkańców.

Pożegnaliśmy Mariana Turskiego. Pozostaje robić dalej to, czego nas nauczył

W ostatnią niedzielę na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie Mariana Turskiego żegnały tłumy: rodzina, przyjaciele, bliscy, współpracownicy. Był obecny także prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier.

Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce powołało Fundusz Nieobojętnych (na fot. Joanna Turska i Piotr Wiślicki ze Stowarzyszenia ŻIH). Jego mottem są słowa Mariana Turskiego: „Początkiem nienawiści jest obojętność”, a celem kontynuacja Jego misji. Do ostatniej chwili walczył o

Nie żyje bal, granice karnawału się rozmyły. Dlaczego dla młodych pokoleń to już nic nie znaczy?

Granice karnawału się rozmyły. Czasu nie dzielimy już na taki, w którym wypada i nie wypada się bawić.

– absolutny elementarz: czym jest karnawał, kiedy się go obchodzi. A to znaczy, że nie jest to już wiedza powszechna. – Z prowadzonych w 1996 r. przez CBOS badań wynikało, że w karnawale bawi się ok. 1/3 Polek i Polaków, co ciekawe częściej na wsi niż w miastach. Podobne wyniki przyniosły badania

Wolontariat w hospicjach: niezwykła misja. „Pewnie, że się płacze, ale cóż, tak musi być”

Wolontariusze w hospicjum towarzyszą chorym do ostatniej chwili. Jak można dobrowolnie wejść do tego świata?

Jak Stanisław Tym kochał i ratował zwierzęta. Jednego psa przemycił nawet z Rodos

Mimo że Stanisław Tym był wegetarianinem, zawsze miał przy sobie kawałek kiełbasy. Żeby przywabić błąkającego się psa i sprawdzić, czy nie potrzebuje pomocy. Trudno policzyć, ile takich znajd uratował.

Kto gotuje, ten żyje. W czasach okupacji jedzono, co się da. Najgorszy był chleb

O budyniu z kapusty, torcie z fasoli i kawie z żołędzi opowiada Aleksandra Zaprutko-Janicka, autorka książki „Okupacja od kuchni. Kobieca sztuka przetrwania”.

JOANNA PODGÓRSKA: – Czarny chleb i marmolada to pierwsze smaki okupacji? ALEKSANDRA ZAPRUTKO-JANICKA: – Tak, po zakończeniu kampanii wrześniowej Niemcy bardzo szybko zaczęli drenować Polskę z produktów rolnych, żeby poprawić standard życia w Rzeszy kosztem podbitego ludu. Chociaż trzeba

Niezwykły Jerzy od jeży. Powódź zalała mu ośrodek dla zwierzaków. Ludzie popędzili z pomocą

„Jestem zrozpaczony, zbliża się koniec mojej blisko 20-letniej przygody z jeżami” – napisał pan Jerzy na Facebooku, gdy Kłodzko zaczęła zalewać wielka woda. Ale po fali powodziowej przyszła wielka fala pomocy.

Romki mają głos! Rapują: „Nie zmuszaj mnie tato, jestem za młoda na małżeństwo”

Rozmowa z dr Joanną Talewicz o rodzącym się romskim feminizmie, zmianach kulturowych w romskich społecznościach i o wpływie popkultury na te procesy.

JOANNA PODGÓRSKA: – Co to znaczy giuvlipen? JOANNA TALEWICZ: – Feminizm. To chyba nowe słowo w języku romskim? Nie, nowością jest to, że zostało spopularyzowane jako feminizm dzięki działalności Mihaeli Dragan, artystki, raperki, założycielki pierwszego romskiego teatru feministycznego

Aborcja: tak kobiety płacą za sojusz z Kościołem. Politycy, lekarze, prawnicy wpadli w pułapkę

Rozmowa z kulturoznawcą Marcinem Kościelniakiem o tym, jak w Polsce od lat wykorzystywano aborcję w walce ideologicznej i politycznej, i o tym, że zawsze traciły na tym kobiety.

JOANNA PODGÓRSKA: – W Sejmie mamy kolejną próbę łagodzenia przepisów antyaborcyjnych. Polska to jedyny kraj byłego bloku wschodniego, w którym demokracja przyniosła zakaz przerywania ciąży. Dlaczego? MARCIN KOŚCIELNIAK: – Było to bezpośrednio związane z pozycją Kościoła w społeczeństwie

Tak się rodziła III RP. Toasty w Magdalence to był błąd. Wybory? Toksyczny spadek po „wojnie na górze”

Powszechne wybory prezydenckie to toksyczny spadek po „wojnie na górze” – mówi politolog i historyk, prof. Antoni Dudek w rozmowie o tym, jak powstawała III Rzeczpospolita.

JOANNA PODGÓRSKA: – Pana najnowsza książka „Narodziny III RP” to pokłosie internetowych wykładów. Okazuje się, że najnowsza historia ludzi pasjonuje – wykłady miały ponad 12 mln odsłon. Zaskoczyła pana ta popularność? PROF. ANTONI DUDEK: – Zaskoczyła mnie popularność

Polscy starowierzy. Palono ich na stosach, żyli poza prawem. Dziś ślady po nich znikają

Ludzie do dziś się boją o tym mówić. To jest religia ucieleśniona – mówi Katarzyna Roman-Rawska, autorka książki „Zaśnięcie Anisy. Opowieść o polskich starowierach”.

JOANNA PODGÓRSKA: – Co było dla pani impulsem, by opowiedzieć historię polskich starowierów, a zarazem własnej rodziny? KATARZYNA ROMAN-RAWSKA: – Zarzekałam się, że nigdy publicznie tej historii opowiadać nie będę, długo brakowało mi dystansu. Ale poruszyła mnie drastyczna likwidacja

Módl się i wytrzymaj! Tak żyje i się bawi polska plebania. Kolejne tragedie są kwestią czasu

W łóżku wikariusza z diecezji płockiej znaleziono zwłoki młodego mężczyzny. To nie pierwszy taki przypadek i prawdopodobnie nie ostatni. Co się dzieje na polskich plebaniach?

Zbrodnie honorowe: szokują, nie mieszczą się w prawie. W Polsce ten problem też narasta

Często wydaje się, że to problem wynikający z religii, występujący jedynie w społecznościach muzułmańskich. Jesteśmy my i są oni, którzy kierują się barbarzyńskimi prawami. To nieprawda – prawniczka dr Julia Berg-Bajraszewska mówi o zbrodniach honorowych i o tym, dlaczego odmienności kulturowe czy religijne nie powinny wyłączać karalności.

JOANNA PODGÓRSKA: – W nowej książce „Zbrodnie »honorowe«” porusza pani problem, który staje się aktualny także w Polsce. Czym jest „przestępczość motywowana kulturowo”? JULIA BERG-BAJRASZEWSKA: – To czyny popełniane na terenie jakiegoś państwa przez

Kościół w Polsce. Warowny, przaśny, śmieszny, obrażony na „Imagine” Lennona. To się nie zmienia

„Europa starzeje się w siwy dym. A z drugiej strony mamy zachowawczość Kościoła, jego wstecznictwo, niezrozumienie dynamiki rozwoju społecznego. To sprawia, że Kościół rzeczywiście broni skansenu. Często w sposób obraźliwy dla kobiet i nie tylko”. Dominikanin ojciec Paweł Gużyński o tym, jak Kościół z otwartej wspólnoty zamienia się w narodową twierdzę, co go obraża, a co ośmiesza.

JOANNA PODGÓRSKA: – Czy „Imagine” obraża ojca uczucia religijne? PAWEŁ GUŻYŃSKI: – Jest mi obce ideowo, ale w żadnym razie mnie nie obraża. Piosenka ma swój kontekst w którym powstała, swoje czasy; zresztą bardzo interesujące. Ostatnio próbowałem zbadać bardziej wnikliwie

Wydziały teologiczne, czyli szkoły zawodowe dla katechetów. Kościół korzysta, państwo płaci

Teologia na świeckich uczelniach funkcjonuje na tej samej zasadzie, co szkolna katecheza. Kościół nadzoruje i korzysta, a państwo płaci. Pytanie: po co?

Słabości starości. Jak długo może żyć człowiek i dlaczego starzejemy się tak nierówno

Dziś medycyna zapewnia nam to, że możemy żyć długo w stanie niekompletnego zdrowia. Ale często przedłużamy w ten sposób starość, a nie młodość – mówi Ewa Sikora, emerytowana profesorka Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.

JOANNA PODGÓRSKA: – Można powiedzieć, że dziś losy świata zależą od tego, czy jeden człowiek jest w stanie przyznać się do własnych słabości. Joe Biden nie chce dostrzec tego, co widzą wszyscy inni. Wypiera starość? PROF. EWA SIKORA: – To pytanie raczej do psychologa. Patrząc na niego

Kwadratura krzyża. Nowa krucjata w urzędach pokaże, czy Polska naprawdę się laicyzuje

Zarządzenie prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego o usunięciu symboli religijnych z przestrzeni publicznych urzędu miasta wywołało kolejną krucjatę. Jej przebieg pokaże, czy Polska rzeczywiście się zmienia i laicyzuje.

Prof. Bilewicz dla „Polityki”: Polacy są straumatyzowani. Jesteśmy trochę inni, żyjemy na grobach

Nasze państwo posklejane jest z różnych tożsamości, ale doświadczenie wojny jest wspólne. To kluczowy element polskiej opowieści – prof. Michał Bilewicz, psycholog, mówi o tym, co łączy Polaków, Żydów i meksykańskich Indian, oraz skąd się bierze zbiorowy narcyzm i altruizm.

JOANNA PODGÓRSKA: – Po lekturze pana książki „Traumaland” można dojść do wniosku, że my, Polacy, jesteśmy zatruci historią. MICHAŁ BILEWICZ: – Unikałbym słowa „zatruci”. Zatrucie sugeruje coś trwałego, z czym się nie da żyć. Wolę określenie „trauma

Niezwykłe pogotowie. Tu leczą ptaki, które padają ofiarą ludzkiej głupoty, okrucieństwa, chciwości

W Pomorskim Ośrodku Rehabilitacji Dzikich Zwierząt „Ostoja” udało się uratować już 15 tys. zwierząt, w większości ptaków. Dużo pacjentów mają zwłaszcza w sezonie lęgowym.

Rachunki krzywd. Prof. Andrzej Leder dla „Polityki” o polskim społeczeństwie

Prof. Andrzej Leder o prześnionej rewolucji i fali chłopomanii.

JOANNA PODGÓRSKA: W idei prześnionej rewolucji – którą opisał pan 10 lat temu – chodzi o awans społeczny warstwy chłopskiej, który dokonał się wskutek tego, że w czasie drugiej wojny światowej wymordowano Żydów, a po wojnie unicestwiono ziemiaństwo jako klasę. Nastąpiła migracja do

Słowo do osób czytelniczych! Jak mówić, żeby nie obrażać. I żeby się w tym nie pogubić

Zasada, żeby mówić tak, by nie obrażać, oraz tak, jak zainteresowana osoba sobie życzy, jest bardzo dobra, ale niełatwa do zastosowania – mówi o tzw. osobatywach prof. Marek Łaziński, językoznawca.

JOANNA PODGÓRSKA: – Co to są osobatywy? MAREK ŁAZIŃSKI: – Konstrukcje leksykalne, oparte na słowie „osoba”, które pozwalają uniknąć określania płci, np. osoba studencka czy osoba studiująca. To nie jest konstrukcja, która łamie jakiekolwiek zasady języka polskiego, ponieważ

Bóg umarł. Sekularyzacja galopuje, przybywa apateistów. Ale tli się jeszcze ognik religijności

Gdy popatrzeć na dane statystyczne, to przełom sekularyzacyjny faktycznie nie nastąpił w 1989 r., ale gdzieś między 2010 i 2015 r. Łączenie tego z rządami PiS jest zbyt powierzchowne, bo zagrało tu więcej czynników, które spowodowały, że sekularyzacja u nas galopuje – mówi „Polityce” dr Michał Jędrzejek, filozof, autor książki „Bóg umarł”.

JOANNA PODGÓRSKA: – Wielkanocne wydanie amerykańskiego tygodnika „Time” z 1966 r. ukazało się z czarną okładką i czerwonym napisem: „Is God Dead?”, czy Bóg umarł? Jednoznacznej odpowiedzi nie było. Pan tytułuje swoją książkę „Bóg umarł”. I kropka, a nie

Wiejskie rwanie! Tak leczono zęby w PRL. Już nazwy narzędzi brzmiały jak z horroru

Gdy wracałyśmy z mamą w miejsca, w których kiedyś stacjonowała dentobusem, i rozmawiałyśmy z jej dawnymi pacjentami, jednym z najmocniejszych wspomnień był strach. Mężczyźni na odwagę wprowadzali setkę dla kurażu. O przygodach objazdowych dentystów w powojennej Polsce opowiada Aleksandra Kozłowska.

JOANNA PODGÓRSKA: – Kiedy pierwszy dentobus wyjechał w Polskę? ALEKSANDRA KOZŁOWSKA: – Zgodnie z tym, co pokazała Kronika Filmowa z 3 lipca 1946 r., był to początek lata. Z odczytywanego przez Andrzeja Łapickiego tekstu dowiadujemy się, że we wsi Mokre zatrzymał się jeden z pierwszych

Fenomen kolejek w PRL. Jak człowiek jakąś zobaczył, to od razu stawał

O sztuce zakupów w PRL, zamianie octu w wódkę i lawirowaniu w kolejkach opowiada Wojciech Przylipiak.

JOANNA PODGÓRSKA: – Przepraszam, który rocznik? WOJCIECH PRZYLIPIAK: – 1978. To pan tu nie stał! Stałem! Na zmianę z bratem staliśmy w kolejce, ale już nie pamiętam po co. To było pod koniec lat 80. Mieszkałem wtedy w Słupsku, który źle mi się kojarzy w tamtym okresie – szarość