Wielcy święci, papieże i mistycy.
Najważniejsze daty w historii chrześcijaństwa i Kościoła katolickiego.
Od adwentu do zmartwychwstania.
Niewątpliwie było to najważniejsze wydarzenie w życiu Kościoła katolickiego w XX stuleciu. Dyskusje dotyczące znaczenia, interpretacji i aktualności II Soboru Watykańskiego są wciąż żywe – i nic nie wskazuje, aby miały się szybko zakończyć.
Bez względu na spory dotyczące historyczności postaci Jezusa z Nazaretu u podwalin chrześcijaństwa legła wiara w jego zmartwychwstanie.
Chrześcijaństwo usadowiło się najpierw na terenach i wśród ludów Cesarstwa Rzymskiego – tak skutecznie, że pojęcia Christianitas i Romanitas stały się pod koniec istnienia tego imperium niemal synonimami.
Ojcami Kościoła nazywa się wybitnych pisarzy i teologów chrześcijańskich żyjących i tworzących w pierwszych wiekach po Chrystusie.
Za podziałem chrześcijaństwa na wschodnie (prawosławie) i zachodnie (katolicyzm) stały spory teologiczne i ambicje osobiste patriarchów i władców, ale fundamentem były głębokie różnice kulturowe.
Chrystianizacja Europy w XI–XIII stuleciach była w istocie stworzeniem nowego kręgu cywilizacyjnego, a przeprowadzona wówczas reforma Kościoła przemieniła go z elitarno-kapłańskiego w pełni społeczny.
Swego rodzaju stemplem narodzin nowego kręgu cywilizacyjnego była epoka katedr.
Już w średniowieczu mówiono o Kościele, że jest zawsze ten sam i zawsze oczekujący reformy.
Pomimo bardzo długiej drogi, jaką od agape do wzoru rzymskiego przeszła katolicka liturgia, stanowi ona serce funkcjonowania Kościoła.
Aby zrozumieć lepiej, skąd się bierze władza papieska, a przy okazji zobaczyć całą strukturę władzy w Kościele, warto przyjrzeć się niektórym spośród oficjalnych tytułów „Jego Świątobliwości Franciszka, Biskupa Rzymu, Namiestnika Jezusa Chrystusa, Następcy Księcia Apostołów, Najwyższego Kapłana Kościoła Powszechnego, Prymasa Italii, Arcybiskupa i Metropolity Prowincji Rzymskiej, Suwerena Państwa Miasta Watykańskiego, Sługi Sług Bożych”.
W XIV w. kontrolę nad papiestwem spróbowali przejąć królowie francuscy, czego skutkiem było też jednoczesne sprawowanie urzędu przez dwóch lub trzech papieży i antypapieży.
Sobór to zgromadzenie biskupów całego świata, którzy obradują nad rozstrzygnięciem istotnych dla Kościoła kwestii doktrynalnych, organizacyjnych i dyscyplinarnych, zgodnie z przekazem biblijno-ewangelicznym i kościelną tradycją.
Choć Rzymianie grzebali zmarłych i okazjonalnie odwiedzali cmentarze, chrześcijaństwo uczyniło z kultu zmarłych, również świeckich, jedną z najważniejszych składowych religii.
Opowieści o nich były przez wieki ważną częścią edukacji katolickiej.
Wspólnoty zakonne wielokrotnie ratowały chrześcijaństwo i Kościół zachodni w chwilach kryzysów. Były i są wzmocnieniem i uzupełnieniem Kościoła diecezjalnego, łącznikiem między nim a wiernymi (laikatem).
Odrębny rozdział w dziejach chrześcijaństwa stanowią średniowieczne pielgrzymki i krucjaty do Ziemi Świętej, wówczas już na terenach opanowanych przez muzułmanów, i zrodzone w tych okolicznościach zakony rycerskie.
Przez całe średniowiecze w parze z religią szła wojna. To był dla Kościoła poważny problem teologiczny.
Średniowieczny system inkwizycyjny wprowadził w życie nie tylko procedury prawne i mechanizm represji wobec odstępców od wiary, ale też stworzył zestaw wyobrażeń i symboli, swoistą inkwizycyjną mentalność, która w różnych okresach służyła uzasadnieniu przemocy religijnej.
Jej cechą szczególną było działanie na zasadach instytucji królewskiej i tropienie nieprawomyślnych konwertytów z judaizmu i islamu.
Pobłogosławione przez Kościół wyprawy Krzysztofa Kolumba i kolejnych konkwistadorów miały podreperować skarbiec hiszpański oraz „poszerzyć Królestwo Boże na ziemi”.
Wprowadzenie zasady celibatu księży zajęło kilkaset lat. Reformatorom Kościoła z XI w. chodziło w tym wypadku o walkę z upadkiem i zepsuciem moralnym kleru.
Wyobraźnia artystów ilustrowała biblijne przekazy, budowała tryumf religii, zaś w późniejszym czasie zaczęła komentować chrześcijańskie zwyczaje.
Kościoły ewangelickie, zrodzone z potrzeby naprawy Kościoła rzymskiego, tworzą wielką rodzinę wyznań protestanckich, które historycznie uformowały mieszczańską kulturę konsensu i kontraktu.
Kościół łaciński dzielił się – na tle wystąpienia Marcina Lutra – w toku wojen, które w większym stopniu miały przesłania polityczne niż religijne. Takie znaczenie miała też tzw. kontrreformacja – obrona tożsamości Kościoła rzymskiego.
Przez długie wieki sztuka rozwijała się w ramach Kościoła, pod jego opieką lub na jego zamówienie.
Dziś minipaństwo Watykan może wydawać się jedynie ciekawostką turystyczną, jednak za jego istnieniem stoi półtora tysiąca lat trudnego docierania się państwa i Kościoła.
Bezstronna ocena pontyfikatu Jana Pawła II wydaje się trudna, czasem wręcz niemożliwa do przeprowadzenia. Wszystkie bowiem tego rodzaju próby muszą odzwierciedlać ideologiczne podziały współczesnego świata, w Polsce ostatnio nawet bardziej skrajne niż gdzie indziej.
W podręcznikowym przekazie nadanie chrześcijaństwu statusu religii państwowej łączy się z osobą cesarza Konstantyna Wielkiego. Było to jednak zjawisko rozłożone w czasie, a definicja państwowości religii była daleko inna od dzisiejszych znaczeń.
Kościół katolicki funkcjonował w bardzo odmiennych intelektualnie i duchowo epokach. Nie raz stawał przed zadaniem dostosowywania własnej doktryny do pojawiającej się nowej wiedzy. Intelektualnym wyzwaniem były dla niego światopoglądowe przełomy, odkrycia naukowe i wynalazki.
Kościół to próbował podjąć dialog z oświeceniem i modernizmem, to potępiał je w czambuł, zamykając wiernych w oblężonej twierdzy. Ostatecznie jednak wiele z nowoczesności – choć w złagodzonej formie – przyswajał.
Temat kobiet, ledwie na soborze wspomniany, dziś jest jednym z bardziej palących. Czy mowa o reformie władzy kościelnej, funkcjach liturgicznych, rodzinie, Kościół będzie się musiał zmierzyć z pytaniami i postulatami kobiet. W końcu stanowią co najmniej jego połowę.
Jak doszło w Kościele do podziału ról na męskie i kobiece?
Kult maryjny to w katolicyzmie nie tylko jedna z najstarszych form dewocji, ale również jedna z najbardziej żywych i przybierających różnorodne formy.
W Kościele katolickim z trudem – mimo ustaleń soborowych – przebija się zmiana stosunku do judaizmu i Żydów. Po drugiej stronie też niełatwo o widzenie w chrześcijanach nie wrogów, ale braci w wierze w jednego Boga. Tym ważniejsze jest nagłaśnianie postaw wzajemnego zrozumienia, akceptacji i dialogu.
Na myślenie i stosunek Kościoła do masonerii silny wpływ ma popularność mitologii tajnych stowarzyszeń. Spiskowa teoria dziejów jest motorem zarówno antymasonizmu, jak i antysemityzmu.
Dla chrześcijaństwa doktryna i praktyka faszyzmu i nazizmu były bezprecedensowym wyzwaniem. Kościoły, tak samo jak rządy demokratyczne, wypracowywały swoje stanowisko wobec totalitaryzmu (także komunistycznego) stopniowo, popełniając wiele błędów, czasem tragicznych w skutkach.
Kościół Franciszka jest odnawiany, zmienia swój punkt ciężkości, ale pozostaje tym samym Kościołem, który istnieje od dwóch tysięcy lat.
Ekumenizm wymaga uznania podmiotowości drugiej strony i rezygnacji z poczucia własnego uprzywilejowania. To wyznacza rangę zmian soborowych, ale i skalę wyzwań stojących przed Kościołem i katolikami.
Modele świeckości społeczeństwa i stosunków państwo–Kościół.
Przyszłość chrześcijaństwa. Diagnozy i prognozy.
