Kazimierz I Odnowiciel. Ur. 1016 – zm. 1058, książę Polski 1034–58

Legenda mnicha. „Gdy zaś pożary i niespodziewane napady pogan zniszczyły już niemal całą Polskę, a znikąd pomocy, starszyzna powzięła zamiar szukania, znalezienia i sprowadzenia do królestwa wypędzonego na wygnanie księcia Kazimierza. On zaś (…) udał się do Cluny, gdzie pociągnięty przykładem świątobliwego życia mnichów, służących tam Bogu, za Bożym natchnieniem zmienił swój stan i podjął służbę Bożą w habicie św. Benedykta”. Tak losy księcia przedstawia „Żywot mniejszy św. Stanisława” powstały w połowie XIII w. Czytamy następnie, że posłom faktycznie udało się odnaleźć Kazimierza i przekonać go, aby powrócił do Polski, jednak opat, mimo hojnych darów, odmówił wydania zgody, twierdząc, że dyspensę od ślubów zakonnych może dać jedynie papież.

Gdy sprawa została przedstawiona temu ostatniemu, tenże „współczując ludowi pozbawionemu władzy, postanowił, że książę Kazimierz winien wrócić do Polski i objąć rządy”, zgadzając się jednocześnie, aby się ożenił. W zamian zażądał jednak, aby Polacy płacili papiestwu specjalną daninę, świętopietrze, a także „aby w zamian za dobrodziejstwo owej dyspensy i na znak pamięci o nim upodobnili się do osób duchownych przez noszenie okrągłej tonsury”. Żywotopisarz już tylko krótko nadmienia o niepozbawionym trudności powrocie do kraju, następnie o ślubie i o synach księcia, z których najbardziej interesuje go oczywiście Bolesław, przyszły zabójca św. Stanisława.

Zdaniem historyków prawdziwe w tej opowieści jest jedynie to, że Kazimierz przebywał na wygnaniu, a potem udało mu się uzyskać władzę, że ożenił się i miał synów. Przedstawiając tego władcę, w istocie mówimy o dwóch różnych postaciach: o historycznym księciu z XI w. i o księciu z historycznych wizji przeszłości, zapoczątkowanych przez cytowany tu tekst, wizji powtarzanych i modyfikowanych w kolejnych wiekach.