„Panowie przyrodzeni”. Piastowie, pierwsza dynastia władców Polski

Rozrośnięty ród Piastów – skoligacony z cesarzami, władcami Rusi, Czech, Węgier i Skandynawii – rządził ziemiami polskimi od X do XIV w.

Nazwa dynastii. Nazwa Piastowie na określenie dynastii pojawiła się późno, kiedy Polską rządzili już Jagiellonowie. W średniowieczu nie znano takiego słowa i sami Piastowi tak się nie tytułowali. Za ich rządów pisano i mówiono o dawnym rodzie lub jednym rodzie. Dopiero pod koniec XVI w. coraz częściej pisano o dynastii piastowskiej, rodzie Piastowym lub o dynastii Piasta. W początkach XVII w. pojawił się także rzeczownik: Piastowie. Jako pierwsi zaczęli go używać, żyjący wciąż, Piastowie śląscy. Był on stosowany w odniesieniu do linii legnicko-brzeskiej, ale szybko zaczęto tak określać także dawnych przedstawicieli całej dynastii.

Legendarne początki. Pochodzenie dynastii interesowało ludzi już w średniowieczu. Pierwszy o ich rodowodzie opowiedział anonimowy autor „Kroniki polskiej”, zwyczajowo nazywany Gallem, piszący na dworze Bolesława Krzywoustego na początku XII w. Według niego protoplastą rodu był oracz Piast, syn Chościska, mieszkający na przedmieściu Gniezna za czasów księcia Popiela. Doszło tam do cudownego pomnożenia jadła i napojów podczas uczty wyprawionej przez Piasta z okazji postrzyżyn syna Siemowita. I to właśnie jego „król królów i książę książąt (Bóg – przyp. red.) za powszechną zgodą ustanowił księciem Polski”, Popiela zaś „wraz z potomstwem doszczętnie usunął z królestwa”. Opowieść o Piaście i wybraniu Siemowita księciem została skonstruowana tak, żeby nikt nie miał wątpliwości, że ród ten został wybrany do rządzenia krajem przez Boga. Oprócz ogólnikowej relacji o zdobyciu władzy przez Piastów Gall Anonim podał także, równie lakoniczne, informacje o kolejnych potomkach Piasta: Lestku, Siemomyśle i Mieszku I.

W kolejnych stuleciach autorzy cofali początki państwa i wspólnoty Polaków w odleglejszą przeszłość, wymieniając licznych książąt z dynastii Popielidów, a w pewnym momencie dodając praojca Polaków – Lecha.