Recytacja.
Nazwa Koran wywodzi się z arabskiego rzeczownika qur’ān oznaczającego recytację. Bóg przez anioła Dżibrila miał nakazać Mahometowi głoszenie – uroczyste recytowanie – objawień. W pierwszym objawieniu Dżibril mówił do Mahometa: „Recytuj w imię swojego pana” (Koran 96:1). Niewykluczone też, że nazwa związana jest z aramejskim terminem qerjana, czytanie, którego używano na określenie świętych pism.
Tekst Koranu został objawiony Mahometowi (Muhammedowi) w latach 610–632 w Mekce i Medynie. Objawienia Mahomet przekazywał swoim wiernym, którzy je zapamiętywali. Nikt nie myślał wówczas o tym, by je spisywać, w społeczeństwie mekkańskim znajomość pisma była rzadkością, prawdopodobnie nie istniał jeszcze zapis języka arabskiego. Pismo arabskie powstało dopiero w czasach kalifatu.
Zapis objawień. Sury.
Wtedy też powstała idea, by spisać objawienia Proroka. Niestety, Mahomet już nie żył – zabrakło najbardziej autorytatywnego źródła wiedzy. Niemniej wiele utrwaliło się w pamięci pierwszych wyznawców islamu. I dlatego kalif Usman (644–656 r.) powołał komisję składającą się z najbliższych współpracowników Mahometa. Stanęła ona przed wielkim wyzwaniem: jak uporządkować i wyselekcjonować objawienia? Nikt już nie pamiętał np. kolejności, w jakiej powstawały. Postanowiono więc układać je nie chronologicznie, ale według ich długości. Na początku umieszczono najdłuższe, potem coraz krótsze, na końcu najkrótsze. Objawienia nazwano sura; ten arabski termin pochodzi z języka syryjskiego (aramejskiego), gdzie oznaczał zapis. Sury dzielą się na wersety – ajaty; wyraz ajat oznacza cudowny znak Boga.
Komisja Usmana zgromadziła 114 sur. Wbrew przyjętej zasadzie ich uporządkowania według rozmiarów, pierwsza sura, zwana otwierającą (Al-Fatiha), jest bardzo krótka: liczy zaledwie siedem wersetów. Jest jednak szczególna, to muzułmańskie wyznanie wiary i do dziś służy jako podstawowy składnik muzułmańskiej modlitwy.
Podziały praktyczne.
Oprócz podziału na sury istnieje też kilka innych o charakterze praktycznym. Ułatwiają one odmawianie Koranu, jego czytanie lub uczenie się na pamięć. Księgę podzielono więc na 30 równych części, tyle bowiem dni liczy miesiąc ramadan, święty miesiąc postu, w czasie którego dobrze widziane jest regularne czytanie Koranu i uczenie się go na pamięć. Codziennie należy przeczytać jedną część księgi, by w ciągu miesiąca ukończyć całość. Dla ułatwienia każdą część dzielono na dwie partie: poranną i wieczorną. A by uczyć się na pamięć, każdą z partii dzielono na cztery ćwiartki.
Pamięciowe opanowanie Koranu zawsze uchodziło za szczególne osiągnięcie: człowiek, który zna go na pamięć, czyli hafiz, cieszy się w społeczeństwie muzułmańskim szacunkiem, który przewyższa jedynie udział w pielgrzymce (art. s. 20); tylko hadżdżi może przyćmić hafiza.
Sury mekkańskie i medyńskie.
W późniejszych czasach uczeni zdołali podzielić z grubsza sury Koranu według czasu ich powstania, przede wszystkim na te objawione w Mekce i w Medynie. Różniły się one zarówno strukturą oraz długością, jak i treścią, a nawet językiem. Sury mekkańskie, których jest 86, są z reguły krótkie, natomiast medyńskie (28) – długie. Mekkańskie dotyczą głównie dogmatów wiary i dziejów proroczych. Są pisane natchnionym językiem, pełnym metafor, wizji, często bardzo poetyckim. Natomiast medyńskie są wręcz rozwlekłe, odnoszą się do przepisów prawnych, zasad zarządzania gminą muzułmańską i kłopotów Mahometa w tym mieście; językowo prostsze i niezbyt wyrafinowane.
Proza rymowana.
Cechą charakterystyczną Koranu jest proza rymowana, a więc taka, w której mniej lub bardziej regularnie pojawiają się rymy i asonansy, jak na przykład w pierwszej surze:
bismillahi rrahmani rrahim
alhamdu lillahi rabbi lalamin
arrahmani rrahim
maliki jaumi ddin
ijjaka nabudu wa-ijjaka nasta’in
ihdina s-sirata lmustakim
assirata llazin…
W całej surze przeplata się rym: -in oraz - im. W odróżnieniu od poezji, w której utwory mają tylko jeden rym, tu są one zmienne, a liczba sylab w każdej linijce może być inna.
Melorecytacja.
Koran do celów uroczystych jest śpiewnie recytowany (melorecytacja). Ma to charakter podobny do uroczystego odmawiania modlitw w judaizmie i chrześcijaństwie. Istnieje kilkanaście szkół recytacji. Każda z nich wypracowała sposoby odczytywania tekstu koranicznego i odpowiedniego układania akcentów; określa też zasady łączenia międzywyrazowego, miejsca pauz oraz przedłużania fraz. W zasadzie melorecytację dzieli się na dwa podstawowe typy: tadżwid, czyli upiększanie tekstu, oraz tartil, czyli jednostajne jego odśpiewywanie. Tadżwid stosowany jest w czasie prywatnych recytacji, tartil – publicznych.
Koran w cywilizacji islamu.
Zgodnie z wiarą muzułmańską Koran powstał w języku arabskim i jedynie arabski oryginał jest tekstem kanonicznym. Recytowanie liturgiczne może się odbywać tylko po arabsku. Tłumaczenia Koranu na inne języki uchodzą za interpretację i nie mają żadnej wartości teologicznej. Mogą jedynie być pomocne w rozumieniu tekstu w kulturach innych niż arabska.
Dogmat, że Koran jest słowem Boga jedynie w oryginale arabskim, wpłynął na rozwój kultury arabskiej, a potem muzułmańskiej. Arabowie dzięki Koranowi narzucili ludom podbitym język arabski. Sami zaś nie ulegli innym rozwiniętym kulturom, jak bizantyjska czy perska, i nie przyjęli za swój języka greckiego czy perskiego. Później, w czasach wielokulturowych i wielonarodowych imperiów islamu, język arabski odgrywał rolę głównego języka cywilizacyjnego, z którego czerpano materiał do rozwoju poszczególnych języków muzułmańskich. Stąd w takich językach jak perski, urdu, indonezyjski i malajski, hausa, suahili jest bardzo wiele zapożyczeń z arabskiego. Całe zwroty koraniczne używane są w językach mówionych świata islamu, np. as-salamu ‘alajkum (pokój niech wam będzie), al-hamdu lillahi (chwała niechaj będzie Bogu), in sza’a llah (jeśli Bóg zechce). Ten ostatni przeniknął nawet do języka hiszpańskiego, gdzie partykuła ojalá! (od insza’allah), oby!, weszła do systemu gramatycznego.
Komentarze.
Jak wszystkie święte księgi, Koran od samego początku istnienia islamu był komentowany. Początkowo dotyczyło to poszczególnych wersetów i sur, a od X w. pojawiły się pełne komentarze tekstu koranicznego. Nazywano je tafsirami. Autorem pierwszego był At-Tabari (zm. 923 r.). W tafsirach objaśniano stronę językową tekstu: niejasne wyrazy, trudne gramatycznie miejsca. Miało to istotny wpływ na rozwój badań językowych: powstawać zaczęła gramatyka języka arabskiego i zbiory leksyki. Jednocześnie zajęto się literaturą: objaśnianie bowiem tekstu koranicznego wymagało znajomości literatury arabskiej, która ułatwiała rozumienie tego tekstu. Zaczęto gromadzić i objaśniać poezję staroarabską. W ten sposób Koran stał się podstawą rozwoju arabskiej i muzułmańskiej humanistyki.