To jeszcze nie zmierzch
Zachód nie upadł, ale ma skłonności do samozniszczenia. Niepokoją kryzysy. Co nas czeka?
ADAM KRZEMIŃSKI: – Do swych czterech tomów „Historii Zachodu” – niestety nietłumaczonych na polski – dorzucił pan po brexicie, rosyjskiej aneksji Krymu i zwycięstwie Trumpa tom piąty, „Czy Zachód się rozpadnie?”. Rozpadnie się?
HEINRICH AUGUST WINKLER: – Nie jestem kulturowym pesymistą, nie zajmuję się rzekomym upadkiem Zachodu. Niepokoją mnie raczej kryzysy współczesnego Zachodu.
Zachodu, czyli czego?
Od czasu rewolucji amerykańskiej z 1776 r. i francuskiej z 1789 r. dzieje Zachodu to po pierwsze – historia walk o przyjęcie idei niezbywalnych praw człowieka, praworządności, podziału władzy, suwerenności ludu i demokracji przedstawicielskiej. Po drugie – historia naruszania, często brutalnego, własnych wartości przez narody Zachodu. Po trzecie – historia samokrytyki i autokorekty, czyli procesów uczenia się. Po pokojowej rewolucji 1989 r., która rozpoczęła się w Polsce i rozlała na Europę Środkowo-Wschodnią, wydawało się, że idee te ogarnęły cały Zachód. Teraz widzimy, że ideowy projekt Zachodu jest zasadniczo kwestionowany przez siły nieliberalne po obu stronach Atlantyku. Dotyczy to także zjednoczonych Niemiec.
Czyżby więc pańska, znana także w Polsce, „Długa droga na Zachód” (dzieje Niemiec w XIX i XX w.) zasługiwała na gorzki suplement – „I krótka z powrotem”?
Z powrotem? To znaczy dokąd? Do przedwojennych Niemiec? Nazistowskich, weimarskich, wilhelmińskich? Demokracja liberalna w RFN jest dziś – mimo sukcesów we wschodnich landach prawicowej Alternatywy dla Niemiec (AfD) i lewicowego Sojuszu Sahry Wagenknecht (BSW) w lepszej kondycji niż we Francji, Włoszech, w Holandii, nie wspominając o Węgrzech i – do niedawna – o Polsce.