Artykuł w wersji audio
Heidi Benneckenstein ma 24 lata, mieszka z mężem i synkiem w Monachium. Przez 18 lat była nałogową nazistką. Zwykle do skrajnych ugrupowań trafiają nastolatki – w geście buntu lub odrzucenia. Ona miała trzy lata, gdy ojciec zabrał ją na rodzinny obóz jednej z nacjonalistycznych organizacji, a osiem, gdy na Mazurach darli na kawałki i uroczyście palili skradziony polskim harcerzom proporzec. Nie lubi tych wspomnień: ponure, złe twarze, mundury, pochodnie, swastyki, hitlerowskie pozdrowienie i ona, drobna dziewczynka.
Dziś jest w Niemczech kimś w rodzaju celebrytki. „Byłam nazistką, niewinnie winną, wrodzoną, wciśniętą i przygniecioną w prawicowym kącie, ale jednak nazistką”, wyznaje w głośnej obecnie książce „Niemiecka dziewczyna. Moje życie w neonazistowskiej rodzinie”. Nie jest sama. Podobnych wspomnień o nawróceniu pojawiło się za naszą zachodnią granicą już wiele. Powtarza się schemat: zaczyna się od zwątpienia i szukania pomocy; w wielu przypadkach pomaga rodzina, ale coraz częściej takich ludzi wychwytują organizacje pozarządowe i instytucje wspierane przez państwo niemieckie, które potem starają się z tych wyleczonych uczynić przykład dla kolejnych wątpiących.
Krew i ziemia
Heidi urodziła się w 1992 r. w podmonachijskiej wsi. Ojciec komenderował rodziną jak wojskowym oddziałem. Cieszył się, gdy jego druga córka postanowiła traktować małą Heidi jak trędowatą, gdy ta zaprzyjaźniła się z Filipinką. Gdy miała z klasą zwiedzać Dachau, ojciec podpuszczał ją, by stawiała niewygodne pytania i nie wierzyła w to, co będzie mówić nauczycielka. Dla niego Holocaust był kłamstwem.
Na obozach wychowywano ich na żołnierzy. Karmiono ideologią „krwi i ziemi”, poezją nazistowską, rasizmem i nienawiścią do Żydów, Polaków i czarnuchów. To było ciągłe pranie mózgu – wspomina Heidi. Wrogiem było multi-kulti, UE i Republika Federalna. Żadnych komórek czy słodyczy – jedynie gitara i flet. Żadnej pstrokacizny: szara koszula i długa spódnica. Śpiewano „Niemcy ponad wszystko” i wycinano z dykty kontury Niemiec w granicach z 1937 r. Na pytanie, co to za grupa, należało odpowiadać: młodzieży katolickiej. Nocą alarm: natychmiast zwinąć obóz i wycofywać się w las, bo rusza policyjna obława. Szalona ucieczka przy świetle latarek i świńska głowa wbita na pal na polanie, do której mieli dotrzeć. Potem Heidi rozdawała ulotki Narodowodemokratycznej Partii Niemiec (NPD). Szarpała się z policjantami i godzinami przesiadywała z kamratami.
Miała 15 lat, gdy skończyła szkolną edukację i zerwała z ojcem. W młodzieżówce NPD wkrótce poznała swego obecnego męża, muzyka i tekściarza nazi-rocka. Miłość na prawicy – wspomina – to kłopotliwy temat. Większość to mężczyźni bojący się kobiet i odpowiedzialności. Tak naprawdę nie mają żadnych celów, żadnej innej namiętności niż przesiadywanie z kumplami przy piwie i powtarzanie wciąż tych samych tekstów, jacy to z nich twardziele. Nie golą już głów i ubierają się jak hiphopowcy. Ale poglądy mają wyraźne. Grupa Heidi biła się z antifą i punkami, dbała o kult Rudolfa Hessa. Dziewczyna miała w tym środowisku wysokie notowania. Ale też poczucie, że znalazła się w ślepej uliczce.
Z policją nie rozmawiamy
Dla Heidi przełom zaczął się latem 2008 r., w czasie pogrzebu byłego esesmana. Trzymającą sztandar NPD 16-latkę obfotografowywano. Wściekła rzuciła się na jednego z reporterów, pociągając innych do bijatyki. Zanim wkroczyła policja, fotografowi połamano żebra. Gdy wezwano ją na świadka na policję, odmówiła. Przestraszyła się jednak, gdy zapowiedziano, że przyjadą po nią do hotelu, w którym pracowała. OK, przyjdę. Ale z matką, dodał policjant. W czasie przesłuchania udało mu się zasiać w nastolatce niepewność. To był początek.
Wróciła do Monachium i zamieszkała u Feliksa. Nie mieli pieniędzy i perspektyw. Pracowali dorywczo, Heidi była w ciąży. Zgłosili się do Jugendamtu, złożyli wniosek o zasiłek. Zerwali kontakty z dawnym środowiskiem, co początkowo nie zwróciło uwagi, bo często znikano, mając problemy z policją czy pracodawcą. Potem Heidi poroniła, przyszła depresja. Dawne środowisko coraz bardziej ją nudziło i drażniło.
Bijatyka między neonazistami w nocy 8 maja 2010 r. sprowokowała ostateczne odstawienie. Feliks dostał butelką po głowie. Sprawca, wpływowy neonazista, został również za poprzednie wykroczenia skazany na trzy i pół roku więzienia. A Feliks za niespłacone mandaty i rachunki na pięć miesięcy. Wraz z Heidi obiecali sobie zerwać ze środowiskiem, ale to nie takie proste. Są przyjaciele, znajomi, rytuały, miejsca spotkań, przyzwyczajenia, lojalność.
Podtrzymywała ich więzienna korespondencja, długie listy. I decyzja. Jak w każdej sekcie czy strukturze mafijnej, w tym środowisku obowiązuje zasada: z policją nie rozmawiamy. Feliks złamał ten kodeks, zeznając przeciwko napastnikowi. Po wyjściu z więzienia został objęty programem resocjalizacyjnym i policyjną ochroną. Ukończył szkołę, otrzymał zapomogę dla bezrobotnych, a Heidi skończyła szkołę dla przedszkolanek. To była dopiero połowa drogi. Jedni kumple grozili zemstą na „zdrajcy”, drudzy czekali na potknięcie i powrót czarnej owcy.
Heidi i Feliks uznają teraz, że samo zerwanie ze środowiskiem nie wystarczy. Trzeba pokuty, pisze dziewczyna. W marcu 2012 r. ogłosili założenie samopomocy na rzecz „przezwyciężania neonazistowskiego myślenia i wspierania tolerancyjnego społeczeństwa”. Na ich konferencję przyszli przedstawiciele najważniejszych mediów. Oczywiście mieli ochronę policji.
Kilka miesięcy później oboje zaczęli pod ochroną pojawiać się na nazistowskich demonstracjach: tym razem po stronie antify i gapiów. Ich obecność rozwścieczała nazistów. Opluwano ich, grożono, przysyłano pełne nienawiści maile. Na stacji metra w pobliżu ich mieszkania wymalowano ogromną swastykę z napisem „Dopadniemy ciebie”. W 2014 r. wzięli ślub, urodziło im się dziecko. Są czujni.
Od nazisty do pastora
To niejedyny przykład odejścia. Podobną przemianę opisał Johannes Kneifel. W 2006 r. skazany za śmiertelne pobicie. Teraz student teologii i pastor, autor książki „Od Szawła do Pawła”. Z tym że jego ześlizgnięcie się do skrajnej prawicy było buntem przeciwko religijnym rodzicom. Jak sam dziś twierdzi, neonaziści zaoferowali mu dumę zamiast wstydu, siłę zamiast bezradności, pijatyki zamiast depresji i kumplostwo zamiast rezygnacji. Dopiero w więzieniu jedna z dyrektorek uprzytomniła mu, że swą siłę może wykorzystywać dla dobra innych. Dziś mówi, że znalazł oparcie w Bogu. Jednak córka zatłuczonego przez Kneifela nie wierzy w jego przemianę.
Przykładem generowania neonazizmu przez NRD są losy innego Kneifela, Josefa. Urodzony w 1942 r. w Wysokiem na Dolnym Śląsku. W NRD skazany na dożywocie za zamach na czołg-pomnik T34 i deportowany na Zachód. Po zjednoczeniu Niemiec związał się z NPD i od niej nie odpadł.
Zmienił natomiast front Manuel Bauer ps. Pistolet. Miał 10 lat, gdy padł mur berliński. Po euforii szybko przyszło rozczarowanie. Miał 19 lat, gdy założył Związek Aryjskich Wojowników. Było ich 15. Pieniądze dostawali od prowokatorów agentów Urzędu Ochrony Konstytucji (czyli niemieckiego kontrwywiadu) i od tajnych służb syryjskich, marokańskich i tunezyjskich – na działalność antyizraelską i antyamerykańską. To pozwalało rekrutować nowych członków. Organizowali neonazistowskie imprezy, gry terenowe, ćwiczenia z bronią i seanse prawicowego rocka, z choćby takimi rytmami, jak „Tango Polaczków” grupy Landser: „Polskie gnojki wrzeszczą, że są Siłą Białych/o jakże nienawidzę tego zasranego narodu/od kiedyż to Polaczkowie należą do rasy aryjskiej?”.
W wieku 21 lat Manuel Bauer trafił do więzienia za pobicie przedsiębiorcy geja. Przemiana nie dokonała się z dnia na dzień. Najpierw ważną rolę odegrała dziewczyna, a potem w więzieniu dwaj Turcy, którzy go obronili przed jego własnymi kumplami. Ze skrajną prawicą zerwał w 2006 r. Twierdzi, że dziś napędza go już tylko nienawiść do siebie samego. Ale także jego byłe ofiary są sceptyczne.
We wszystkich tych historiach przewija się rola wspieranych przez państwo instytucji jako cichego pomocnika wątpiących, który ingeruje w kluczowym momencie i z wyczuciem. Taką rolę odgrywa m.in. Exit Deutschland – inicjatywa stworzona w 2000 r. przez byłego pułkownika enerdowskiej policji kryminalnej Bernda Wagnera oraz byłego neonazistę Ingo Hasselbacha.
Tu bodźcem była akcja tygodnika „Stern”, który zachęcał do odwagi wobec prawicowej przemocy. Wsparcie przyszło od prywatnych fundacji i rządu federalnego. Exit zapewnia pomoc w nawiązaniu kontaktów, zmianie adresu, zdobyciu wykształcenia i pracy, wydaje pismo, a także „wirusuje” neonazistowskie imprezy. W 2011 r. Exit wysłał 600 uczestnikom nazistowskiego koncertu „Rock dla Niemiec” w Gerze 200 koszulek z trupią czaszką i napisem „Hardkorowi rebelianci – narodowi i wolni”. Po spraniu odsłaniał się napis: Ty też potrafisz to, co twoja koszulka, a my ci pomożemy odkleić się od prawicowego ekstremizmu, www.exit-deutschland.de.
Inicjatywa musi wyjść od zainteresowanego – telefon, mail, esemes, list. Exit rozmawia z więźniami. Zapewnia ochronę w przypadku zagrożenia „zdrajców” ze strony ich dawnego środowiska. Pomaga zbudować nową codzienność – skończyć szkołę, znaleźć pracę. Do 2015 r. udało się wyciągnąć 586 osób, co stanowiłoby około 10 proc. środowiska, choć jego szara strefa jest nieznana. Ponoć tylko 12 osobom nie udało się zerwać pępowiny. Pozostali okazali się „stabilni”.
Za najskuteczniejszą broń organizacji Exit można uznać ciemnoskórą Mo Asumang, moderatorkę telewizyjną, piosenkarkę, aktorkę (w „Ghost Writerze” Polańskiego grała Condoleezzę Rice), a obecnie dokumentalistkę. Jej rozprowadzany przez Exit film „German Roots” (2008) to kontra na piosenkę nazistowskiej grupy White Aryan Rebels „Ta kula jest dla ciebie”, w której obok nazwisk polityków i publicystów jest także i jej nazwisko. Psychoterapeuta poradził jej, by się nie kryła, bo strach i tak będzie narastał. Lepiej doprowadzić do konfrontacji.
Aryjczycy
Ojczyzną Mo Asumang są Niemcy, szuka więc swych korzeni na uroczyskach u neopogańskich kapłanów oraz w bibliotekach u solidnych historyków, by stwierdzić, że germańskie gaje to to samo co święty las animistów w Ghanie. W czasie demonstracji NPD bezskutecznie próbuje się dowiedzieć, o jaką niemieckość chodzi neonazistom. I w końcu stara się również porozmawiać z autorem „Tej kuli…”. Przez cztery godziny czeka, wypytuje zjeżdżających się do knajpy rockersów z WAR, który z nich to Lars Burmeister. Żaden nie chce stawić czoła dzielnej, nieustraszonej kobiecie.
Exit rozprowadza jeszcze jeden film Mo Asumang: „Aryjczycy”. Bodźcem była dla niej wiadomość, że jej ukochana niemiecka babka, której zawdzięczała wsparcie w konfrontacji z rasizmem kolegów („Masz im odpowiadać, że są wiadrem wapna”), była w czasie wojny stenotypistką w SS. Tym razem Asumang objeżdża Niemcy, Europę, USA i Iran. Niemiecki przechodzień odpowiada jej, że jest Aryjczykiem, bo ma wydane w III Rzeszy zaświadczenie o aryjskości dziadka. Od ekspertów dowiaduje się, że pojęcie aryjskości jest wymysłem francuskiego rasisty z XIX w. I nie ma nic wspólnego z historycznymi Ariami, którzy bynajmniej nie byli jasnowłosymi Germanami o błękitnych oczach, bo mieszkali w Indiach i Iranie.
Rozmawia też z dzisiejszymi „Aryjczykami”, którzy Hitlera uważają za wariata. W Ameryce dyskutuje z zakapturzonymi członkami Ku Klux Klanu. A jeden z czołowych amerykańskich rasistów mówi jej w wywiadzie, by się wyniosła do Afryki, po czym przy jeszcze włączonej kamerze przyznaje, że to tylko taka gadanina dla pieniędzy, i obejmuje przystojną kobietę.
Gdyby poszukać wspólnego mianownika tych wszystkich historii, to z pewnością jest nim odwaga. Bez konfrontacji z przeszłością nie ma wyjścia z tej choroby. W ten sposób Heidi Benneckenstein i jej podobni byli neonaziści pomagają samym sobie, ale również tym wciąż po drugiej stronie, bo nie uciekają przed nimi. Konfrontacja wywołuje refleksję, a stąd już tylko krok do nawrócenia.