Gdy w dziejach świata zmieniają się epoki, wydarzenie to zwykle poprzedza rosnąca niezgoda ludzi na dostrzeganą wokół niesprawiedliwość. Coś przekracza punkt krytyczny, a potem już się dzieje. Tak właśnie zaczęło się oświecenie, epoka, w której żyjemy.
Gdy w 1674 r. gdański astronom Jan Heweliusz odwiedził klasztor kartuzów na Pomorzu, zapewne opowiadał mnichom, czym żyje świat nauki – że ludzie ekscytują się teraz wizją współpracy, wielkiego wspólnego tworzenia bazy wiedzy, bo wystarczająco wielu z nich uwierzyło, że właśnie dzięki rozumowi i współpracy uda się wyrugować ze świata zło i krzywdę. Zakładano stowarzyszenia, dyskutowano o konieczności dzielenia się wiedzą, i dzięki tej współpracy Jan Heweliusz mógł przywieźć w darze dla klasztoru swoją najnowszą księgę: „Machina Coelestis”, opisującą szczegółowo używane przez niego urządzenia do badania gwiazd. Przyjechał i zburzył świat mnichom wyznaniem, że te gwiazdy zostały już zmierzone, a ich waga obliczona. Po wizycie astronoma klasztorne więzienie przestało mieścić pojmanych uciekinierów, a ściany eremów znajdowano pokreślone węglem; sfery niebieskie na rysunkach mieszały się z Bóg wie czym. Ale nic nie można było poradzić na to, że świat się właśnie zmieniał.
Gdy zaczynało się oświecenie, nie było jeszcze żarówki. Teraz, gdy być może się ono kończy, przedsiębiorca Jeff Bezos leci w kosmos, choć jeszcze nie do gwiazd, które mierzył Heweliusz. Przemocy, nieszczęścia, zła, nie udało się okiełznać, za to jesteśmy w momencie, który być może trudno byłoby pojąć Heweliuszowi: ludzie zaczęli pytać, czym właściwie jest ten intelekt, rozum? Na listach bestsellerów wyjątkowo licznie reprezentowane są książki poświęcone inteligencji istot innych niż ludzie.
Mądry, czyli jaki?
A jest o co pytać.