Wiele dołowników, zwłaszcza niedostępne legalnie w Polsce flunitrazepam, metakwalon oraz GHB (kwas gamma-hydroksymasłowy), to tzw. narkotyki klubowe, stosowane na spokojnych spotkaniach, mających na celu rozluźnienie się i zmniejszenie stresu. Dają one poczucie euforii i odprężenia, nie nasilają zachowań agresywnych.
Niektóre z dołowników znalazły zastosowanie jako substancje zniewalające (date-rape drugs) – spożyte z alkoholem lub innym napojem obezwładniały użytkowniczkę, która mogła być wówczas wykorzystana seksualnie nawet o tym nie wiedząc. Podobne mieszanki używane są też do ograbiania przygodnych znajomych w nocnych pociągach. Dołowniki stosuje się jako leki obniżające napięcie i stres, znoszące lęk i ułatwiające zasypianie. Bywają bardzo pożyteczne, ale ryzyko uzależnienia od nich i konsekwencje nadmiernie długiego przyjmowania powodują, że mogą być zażywane tylko pod kontrolą lekarza. Legalne w Polsce leki z tej grupy są dostępne tylko na recepty.
Opioidy
• Heroina i morfina
Morfina, prototypowa substancja z tej grupy, jest zawarta w maku Papaver somniferus. Stężały sok z niedojrzałych makówek, zawierający morfinę i liczne inne alkaloidy, nosi nazwę opium. Był on palony lub spożywany od niepamiętnych czasów jako środek przeciwbólowy i euforyzujący. Dodając dwie grupy acylowe do struktury morfiny otrzymano trzykrotnie silniejszą od niej heroinę, szybciej wnikającą do mózgu. Opioidy są stosowane w medycynie do znoszenia bólu, biegunki i kaszlu. Używane są doustnie, dożylnie lub palone.
Co oferują?
Paląc opium czy biorąc dożylnie heroinę lub którąś z pochodnych opioidów (np. meperydynę), a także kompot czy makuwarę, doznaje się uczucia rozkosznego odprężenia, euforii, miłej senności. Działanie utrzymuje się 3–6 godz. Po obudzeniu stosunkowo szybko pojawia się uczucie głodu morfinowego – zazwyczaj po ok. 6–8 godz. Stąd nałogowy morfinista bierze je zazwyczaj trzy razy dziennie.
Jakie efekty fizyczne powodują?
Zmniejszenie oddychania, szpileczkowate źrenice, zataczanie się, zniknięcie wszelkiego bólu i dyskomfortu, chroniczne zatwardzenia, nudności i wymioty.
Po czym poznać, że ktoś bierze?
Bardzo charakterystycznym objawem morfinizmu jest silne zwężenie źrenic – do wielkości główki szpilki. Oczy stają się szkliste, powieki opadają, a źrenice słabo reagują na światło. Morfina pobudza ośrodki wymiotne, więc mogą się pojawić nudności i torsje. Mowa staje się powolna i bełkotliwa. Osoby znajdujące się pod wpływem opioidów stają się senne, nie są agresywne.
Ponieważ opioidy najczęściej są podawane w postaci zastrzyków dożylnych, rodzice dzieci uzależnionych mogą trafić na igły, strzykawki, ślady nakłuć, ślady krwi na bieliźnie, waciki, kapsle, nakrętki – z reguły pokryte brązowym nalotem.
Jakie inne niebezpieczeństwa niesie ze sobą stosowanie opioidów?
Niebezpieczną konsekwencją uzależnienia się od morfiny jest utrata ogólnej odporności. Stajemy się bardziej podatni na choroby zakaźne, zwłaszcza gruźlicę. Często występuje też próchnica zębów, wszelkie przeziębienia przebiegają znacznie poważniej. Przy stosowaniu morfiny drogą dożylną pojawia się zagrożenie takimi chorobami wszczepiennymi jak żółtaczka zakaźna typu C i AIDS.
Morfiniści nie są agresywni zdobywając środki na podtrzymanie nałogu, ale w tym celu sięgają do kradzieży i prostytucji. Zwłaszcza ta ostatnia, w związku z częstym wśród morfinistów AIDS, stanowi wielkie zagrożenie społeczne.
Leki przeciwbólowe o opioidowym charakterze działania
Działają podobnie do morfiny, ale wywierają słabsze działanie euforyzujące, przeciwbólowe i toksyczne. Można je jednak przedawkować ze skutkiem śmiertelnym. Wiele preparatów zagranicznych, nierejestrowanych w Polsce.
• Fentanyl
Został zsyntetyzowany jako krótko działający środek znieczulający. Produkowany w nielegalnych laboratoriach, również w Polsce, jako substytut heroiny. Bardzo silnie działający (200–1000 razy silniej od morfiny). Niebezpieczny – był stosowany jako gaz bojowy przez oddziały Specnazu w akcji odbijania zakładników w teatrze na Dubrowce, powodując śmierć 126 zakładników. Bardzo silnie uzależnia.
• Metadon
Jest syntetycznym opioidem. Stosowany jako lek przeciwbólowy i w leczeniu abstynencji oraz uzależnienia do morfiny i heroiny. Działa dłużej niż morfina, 8–10 godz., ale słabiej i nie powoduje obniżenia odporności organizmu. Stosowany doustnie w leczeniu uzależnienia od heroiny. Może jednak być nadużywany jako substytut heroiny.
Barbiturany
To leki uspokajające, nasenne i przeciwdrgawkowe starszej generacji. Stosowane doustnie lub dożylnie. Efekty szybko działających (np. allobarbitalu) utrzymują się 2–3 godz., a długo działających (np. fenobarbitalu) 6–l0 godz. Często używane w kombinacji ze stymulantami takimi jak kokaina, amfetamina, metamfetamina.
Co oferują barbiturany?
Naśladują upojenie alkoholowe. Powodują łagodną euforię, odhamowanie, zniknięcie niepokojów, senność.
Jakie efekty fizyczne powodują?
Senność, oszołomienie, nudności, niewyraźną mowę, zmniejszenie oddychania.
Po czym poznać, że ktoś bierze?
Nie ma wyraźnych objawów poza sennością i brakiem uwagi.
Benzodiazepiny
Związki z tej grupy zostały zsyntetyzowane przez krakowskiego chemika Leo Sternbacha przed II wojną światową, ale dopiero w latach 50. w USA odkryto ich działanie psychotropowe, polegające na uspokajaniu i znoszeniu agresji zwierząt. Szybko wprowadzono je do lecznictwa jako leki przeciwlękowe, a także przeciwdrgawkowe i nasenne. Teraz są najczęściej zapisywanymi lekami psychotropowymi na świecie. Liczne leki z tej grupy różnią się czasem działania: do działających krótko (2–4 godz.) zaliczamy m.in. oksazepam i signopam, do działających pośrednio lorafen i xanax (ale ten ostatni w formie Xanax RS działa długo), a długo działające (6–8 godz.) to relanium, elenium i rivotril. Brane są zazwyczaj doustnie, ale mogą być też dożylnie.
Co oferują?
Uspokojenie, odprężenie, łatwość zaśnięcia.
Jakie efekty fizyczne powodują?
Zawroty głowy, oszołomienie, podwójne widzenie, niezborność, zataczanie się, ospałość.
Po czym można poznać, że ktoś bierze?
Nie ma rzucających się w oczy objawów, biorący jest zazwyczaj spokojny, może być senny i drzemać.
Objawy abstynencji
Psychologiczne: najczęściej bezsenność oraz niepokój psychiczny i ruchowy. Mogą wystąpić drgawki i psychozy. Inne objawy to drażliwość, podniecenie lub ospałość, depresja, koszmary, urojenia paranoidalne, halucynacje.
Fizyczne: napięcie mięśniowe, nudności, bóle, nieostre widzenie, niezborność i zataczanie się, długotrwałe dzwonienie w uszach.
Objawy abstynencji trwają 2–4 tygodnie po przerwaniu stosowania benzodiazepin krótko działających i 4–8 tygodni lub dłużej po innych.
• Flunitrazepam (rohypnol)
Jest nielegalną, bardzo silnie (10 razy silniej niż relanium) i długo (8–12 godz.) działającą benzodiazepiną, braną doustnie jako tabletki. Może powodować wrogość i „nabuzowanie”. Nasila odhamującą (znoszącą hamulce) fazę działania alkoholu. Nazywany lekiem zapomnienia, ponieważ biorący często nie pamiętają, co robili pod jego wpływem. Używany czasem przed zachowaniami destruktywnymi i z przemocą.