Sąd Najwyższy: Sprzeciw sumienia nie może usprawiedliwiać dyskryminacji

Odmowa wykonania przez łódzkiego drukarza usługi dla fundacji LGBT była niezgodną z prawem dyskryminacją ze względu na orientację seksualną.

Sąd Najwyższy utrzymał wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi, który skazał drukarza Adama J. za odmowę wykonania usługi dla organizacji LGBT. Był to pierwszy w historii polskiego sądownictwa wyrok, w którym potwierdzono zakaz dyskryminacji w dostępie do usług z powodu orientacji seksualnej.

Kasację w tej sprawie do Sądu Najwyższego złożył prokurator generalny Zbigniew Ziobro. Minister grzmiał: „Sądy są zobowiązane strzec konstytucyjnej wolności sumienia, a nie ją łamać. Mają stać na straży wolności obywateli, w tym wolności działalności gospodarczej, a nie narzucać im przymus”. Według Ziobry uznanie Adama J. za winnego wykroczenia burzy „wolność myśli, przekonań i poglądów” i „stawia w uprzywilejowanej pozycji Fundację reprezentującą środowiska mniejszości seksualnych, a łamie wolność sumienia pracownika, który ma prawo nie popierać homoseksualnych treści”.

Drukarza bronił Jerzy Kwaśniewski z organizacji Ordo Iuris. Fundacji LGBT Paweł Knut z Kampanii Przeciwko Homofobii.

Sąd za ochroną osób LGBT przed dyskryminacją

Dzisiejsza decyzja Sądu Najwyższego przyznaje osobom LGBT ochronę, która jest dla nich niedostępna na gruncie innych przepisów prawa, w tym w szczególności ustawy równościowej z 2010 r. Ustawa ta nie objęła co prawda możliwości ochrony przed nierównym traktowaniem ze względu na orientację seksualną w dostępie do usług, jednak SN potwierdził, że istnieją inne środki ochrony prawnej, które pozwalają skutecznie przeciwdziałać dyskryminacji osób LGBT.

Jak pisała na „Blogu konserwatywnym” Ewa Siedlecka, „żaden przepis ustawy ani nawet unijnej dyrektywy nie zakazuje wprost dyskryminacji ze względu na orientację seksualną w dostępie do usług. Unia przyjęła pięć dyrektyw antydyskryminacyjnych, ale one regulują tylko pewne wycinki rzeczywistości. Unia pracuje nad ogólną dyrektywą antydyskryminacyjną, ale m.in. Polska sprzeciwia się tej idei”.

Sprawa drukarza z Łodzi – krok po kroku

W maju 2015 r. Fundacja LGBT Business Forum (założona przez Annę Grodzką w 2012 r.) zamówiła usługę w postaci wykonania wydruku roll up’u w jednej z łódzkich drukarni.

Jej pracownik Adam J. odmówił wykonania usługi, uzasadniając decyzję mailowo: „Odmawiam wykonania roll up’u z otrzymanej grafiki. Nie przyczyniamy się do promocji ruchów LGBT naszą pracą”. W lutym 2016 r. Fundacja LGBT Business Forum postanowiła zaskarżyć zachowanie pracownika do Rzecznika Praw Obywatelskich. Kilka miesięcy później do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa trafił wniosek o ukaranie pracownika drukarni wskazujący, że jego zachowanie doprowadziło do popełnienia wykroczenia z art. 138 Kodeksu wykroczeń, który brzmi: „Kto, zajmując się zawodowo świadczeniem usług, umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany, podlega karze grzywny”.

Już w czerwcu 2016 r. Sąd Rejonowy w Łodzi uznał pracownika drukarni winnym popełnienia wykroczenia. Wymierzył mu także karę grzywny w wysokości 200 zł.

Minister Ziobro kontra środowisko LGBT

Tymczasem na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości pojawiło się oświadczenie Zbigniewa Ziobry. Zdaniem ministra „sądy są zobowiązane strzec konstytucyjnej wolności sumienia, a nie ją łamać. Mają stać na straży praw i wolności obywateli, w tym także wolności działalności gospodarczej, a nie narzucać im przymus. Żadne ideologiczne racje nie uzasadniają naruszania tych fundamentalnych zasad”. Na jego polecenie do sprawy przyłączyła się Prokuratura Okręgowa w Łodzi.

W marcu 2017 r. Sąd Rejonowy w Łodzi ponownie uznał pracownika łódzkiej drukarni winnym popełnienia wykroczenia. W uzasadnieniu wyroku sędzia Marek Pietruszka wyraźnie wskazał, że motywacją drukarza było „negatywne postrzeganie osób LGBT”, a także podkreślił, że posiadane przez drukarza przekonania nie oznaczały, że mógł on odmówić Fundacji usługi.

Uprawomacniając decyzję na rozprawie 26 maja, sędzia sądu okręgowego Grzegorz Gała stwierdził, że „każdy ma prawo liczyć na równe traktowanie bez względu na orientację seksualną, a porządek moralny należy oddzielić od porządku prawnego. Uznał również, że nie wolno stawiać indywidualnych poglądów religijnych ponad prawo powszechnie obowiązujące”.

Zbigniew Ziobro mimo to wniósł do Sądu Najwyższego kasację od wyroku, wnosząc o uchylenie wyroku i uniewinnienie pracownika. W piśmie kasacyjnym dowodził „rzekomego braku ustalenia przez sądy, czy i kiedy została w istocie zawarta pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą umowa”. Dowiódł tego wcześniej sąd II instancji, uznając, że ze strony zamawiającego oferta została kategorycznie przyjęta, co wyrażało się m.in. w sformułowaniu: „zamawiam”.

Prokurator generalny próbował udowodnić też błędną wykładnię art. 138 Kodeksu wykroczeń, która skutkowała „m.in. uznaniem, że odmowa spełnienia świadczenia, wynikająca z przekonań religijnych obwinionego, nie stanowi uzasadnionej przyczyny w rozumieniu art. 138 KW”. Prokurator Generalny wskazywał, że błędem sądu II Instancji było również nierozważenie „znaczenia, jakie mógł mieć ewentualnie dla uznania, czy odmowa świadczenia była uzasadniona, brak nacechowania [Obwinionego] złośliwością, czy też dążeniem do poniżenia lub szykanowania klienta”.

W grudniu 2017 r. pełnomocnik Fundacji Paweł Knut z Kampanii Przeciw Homofobii wniósł do Sądu Najwyższego odpowiedź na kasację prokuratora generalnego, wnosząc o utrzymanie wyroku w mocy. Podnosił, że „zawarte w uzasadnieniu kasacji argumenty odnoszą się naprzemiennie zarówno do błędnej wykładni przepisów prawa materialnego, jak i błędów w ustaleniu stanu faktycznego. Jedynie okazjonalnie odwołują się do brzmienia uzasadnienia wyroku sądu II instancji”.

Sądy przeciw dyskryminacji

Sprawa łódzkiego drukarza była pierwszą taką w Polsce. Wcześniej mieliśmy sprawy o dyskryminację w świadczeniu usług ze względu na inne cechy klienta, czyli płeć, wiek lub niepełnosprawność.

To m.in. sprawy dotyczące odmowy wynajmu mieszkania kobiecie, która samodzielnie wychowywała dzieci, wyproszenia z restauracji kobiety, która karmiła piersią niemowlę, odwołania wizyty lekarskiej osoby niewidomej poruszającej się z psem przewodnikiem, zmuszenia przez biuro podróży organizujące wyjazdy na narty osoby starszej do samodzielnej podróży samochodem z uwagi na to, że autokarem „podróżowały wyłącznie osoby młode”, odmowy wstępu na basen ojca z kilkuletnią córką czy właściciela sklepu obuwniczego w Tarnobrzegu, który odmówił obsłużenia klientki poruszającej się na wózku.

We wrześniu 2017 r. sąd ukarał instruktora, który odmówił treningu stowarzyszeniu LGBT – poznańskiej Grupie Stonewall. „Można już mówić o kształtowaniu się wyraźnej linii orzeczniczej polskich sądów, która w jednolity sposób obejmuje ochroną przed tego rodzaju nierównym traktowaniem wszystkich obywateli i obywatelki. W mojej ocenie to rozstrzygnięcie jest prawidłowe i przyczyni się do wzmocnienia ochrony praw osób LGBT w Polsce” – mówił wtedy Paweł Knut, prawnik KPH.