Język kształtuje rzeczywistość i poglądy. Środowiska prolajferskie dobrze o tym wiedzą. W pierwszych odsłonach sporu o aborcję w użyciu były: cywilizacja śmierci, holocaust nienarodzonych, mordowanie dzieci poczętych; i fałszywa opozycja, że skoro jedna strona jest za życiem, to druga, automatycznie, za zabijaniem. Te narzędzia nadal są w użyciu, ale ich emocjonalny potencjał trochę się wyczerpał. Dlatego „obrońcy życia” wzbogacają dziś swój arsenał pojęciami, które mają brzmieć bardziej medycznie, naukowo, choć z nauką mają niewiele wspólnego.
Aborcja eugeniczna. Według „obrońców życia” pojęcie to dotyczy możliwości przerwania ciąży z przesłanek embriopatologicznych, czyli z powodu ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu. Nazywają to „nieludzką i barbarzyńską” praktyką, która pozwala mordować bezbronne dzieci w łonach matek z powodu podejrzenia choroby. W istocie sformułowanie „aborcja eugeniczna” to zabieg retoryczny, rodzaj moralnego szantażu, który sprowadza się do skojarzenia przerywania ciąży z hitlerowskimi Niemcami, promowaniem czystości rasowej, za pomocą eksterminacji czy sterylizacji mniejszości etnicznych.
– Terminacja ciąży w przypadku stwierdzenia nieuleczalnych wad płodu nie ma nic wspólnego z eugeniką. Eugenika to praktyka mająca na celu ulepszenie istniejących gatunków poprzez stwarzanie warunków ułatwiających reprodukcję jednostkom „wartościowym genetycznie” i powstrzymaniem mniej „wartościowych” od rozrodu – tłumaczy dr Natalia Jakacka z akcji Lekarze Kobietom. – Prędzej zakaz kazirodztwa można by nazwać praktyką eugeniczną, bo potomstwo osobników blisko spokrewnionych może być zagrożone chorobami genetycznymi. Płód, u którego stwierdza się wadę letalną, i tak nie przekaże swoich genów następnym pokoleniom.
Ten punkt ustawy pozwala kobiecie podjąć świadomą decyzję, czy urodzić dziecko z zespołem Downa czy Turnera, co oznacza rewolucję mającą wpływ na wszystkie aspekty jej życia. „Obrońcy życia” oczekują od kobiety, że nie tylko zrezygnuje ze swoich praw i bez względu na wszystko urodzi dziecko głęboko upośledzone. Chcą ją przekonać, że w istocie tego chce. Musi tylko „przygotować się na tę trudną, ale piękną chwilę”.
Ma także chcieć rodzić dzieci obarczone wadami letalnymi, potwornie zdeformowane, skazane na krótkie, ograniczone do cierpienia życie. Jak deklarował niedawno Jarosław Kaczyński, PiS będzie dążyć do tego, by „nawet przypadki ciąż bardzo trudnych, kiedy dziecko jest skazane na śmierć, mocno zdeformowane, kończyły się jednak porodem, by to dziecko mogło być ochrzczone, pochowane, miało imię”. Trudno o bardziej okrutne słowa i dobitniejsze stwierdzenie nieistotności kobiety. Zostaje potraktowana jak inkubator, „skafander na dziecko poczęte” – jak formułuje to jeden z podręczników do religii. Etyczka Judith Jarvis Thomson pisze, że skoro można od kobiety wymagać absolutnego poświęcenia, to w istocie odbiera się jej podmiotowość, bo przecież żadna osoba nie jest moralnie zobowiązana do bardzo poważnych ofiar dla podtrzymania życia innej osoby.
– Sformułowanie „aborcja eugeniczna” ma pełnić funkcję odstraszającą i piętnującą wobec kobiet i lekarzy. O ile mogę zrozumieć piętnowanie aborcji jako zwykłego środka antykoncepcyjnego, o tyle w takich przypadkach trudno mi to zrozumieć. Dla kobiet takie decyzje i tak są trudne, obciążone ogromną traumą psychiczną. To po prostu nieludzkie – podsumowuje prof. Romuald Dębski, kierownik Kliniki Położnictwa i Ginekologii w Szpitalu Bielańskim w Warszawie. W swojej 30-letniej praktyce spotkał się z wieloma takimi sytuacjami. Widział, jak na jego oddziale w cierpieniach umierał chłopczyk „uratowany” przed aborcją przez prof. Bogdana Chazana. Prof. Chazan wolał sobie tego widoku oszczędzić.
Moment poczęcia. Fraza „ochrona życia od momentu poczęcia do naturalnej śmierci” weszła na dobre do publicznej debaty, próbowano ją wpisać do konstytucji, a w zreformowanej szkole stała się częścią podstawy programowej wychowania do życia w rodzinie. Według „obrońców życia” w momencie połączenia się komórek męskiej i żeńskiej, jeszcze przed zagnieżdżeniem się zarodka w macicy, możemy mówić o dziecku poczętym. Jest to ich zdaniem niepodważalny, naukowy fakt. Problem w tym, że coś takiego jak „moment poczęcia” nie istnieje. To nie tak, że komórki się łączą i klik – powstaje poczęty homunkulus; osoba. Poczęcie, jeśli już chcemy trzymać się pojęcia, które wypiera lepiej znane medycynie zapłodnienie, to proces. Jeszcze kilkanaście godzin po połączeniu komórek geny ojca i matki funkcjonują niezależnie.
– Ludzka zygota posiada dwa przedjądrza: męskie i żeńskie. Powstanie zygoty często wskazuje się jako pierwszy etap ontogenezy człowieka, ale nie ma ona jeszcze nowego, unikalnego materiału genetycznego właściwego dla nowej istoty – tłumaczy dr Jakacka.
Co więcej, w trakcie zapłodnienia może dochodzić do wielu komplikacji: chorób genetycznych, aberracji chromosomowych czy innych defektów, z racji których zygota nie ma potencjału rozwojowego. Nie musi wcale rozwinąć się w dorosłego człowieka. Około 30–40 proc. zarodków ulega spontanicznemu poronieniu. Zygota może także rozwinąć się nie w zarodek, ale nowotwór, taki jak kosmówczak. Jednak według środowiska pro-life te dwie połączone komórki są nie tylko potencjalną, ale jak najbardziej rzeczywistą osobą, która ma niezbywalne prawo do życia i „całkowite uznanie moralne”. Jak pisze cytowany na katolickich forach prof. Peter Fedor-Freybergh: „Szacunek dla nowego życia od samego poczęcia i uznanie dziecka za partnera w dialogu są bardzo ważne. Ten dialog rozpoczyna się w momencie poczęcia”. Dialog z czymś, co może przekształcić się w nowotwór trofoblastyczny? Dialog z kilkukomórkową zygotą, o której istnieniu kobieta nawet nie wie i być może nigdy się nie dowie? Szaleństwo; tylko że my w to szaleństwo brniemy. Jarosław Gowin słyszał już przecież płacz zamrożonych zarodków.
„Jest ewidentna różnica w statusie bycia między zygotą, mającą wielkość liczoną w mikronach bądź płodem liczącym kilka centymetrów, tj. człowiekiem in potentiam, a 175-centymetrowym ciałem dorosłego człowieka, mającym mózg ważący około 1,5 kg. Jeśli ktoś ma trudności z dostrzeganiem tej różnicy, to można podejrzewać go albo o zaburzenia percepcji, albo o zaburzenia kategorii myślenia, albo o jedno i drugie. Zaburzenia są rzeczą ludzką, jednak rzeczą niemądrą jest przedstawiać je jako normę czy, mając zaburzoną percepcję i kategorie myślenia, chcieć odgrywać rolę autorytetu dla innych ludzi” – piszą Jan Bartel i Anna Steczyńska w książce „Dlaczego aborcja jest dopuszczalna?”. Z kolei Katha Pollitt, autorka pracy „PRO. Odzyskajmy prawo do aborcji”, jako jedną z definicji fanatyzmu określa wyobrażanie sobie bez żadnych dowodów, że większość podziela nasze najbardziej dziwaczne i okrutne poglądy.
A wcale nie jest powiedziane, że na „momencie poczęcia” się skończy. Ostatnio na portalach katolickich pojawiło się sformułowanie „życie dziecka, które może się począć”.
Tabletka wczesnoporonna. Określenie, które ma dezawuować antykoncepcję awaryjną. W sposób całkowicie fałszywy, bo tabletki wczesnoporonne są w Polsce niedostępne, a antykoncepcja awaryjna nie działa w ten sposób. Ta forma antykoncepcji hamuje owulację, zagęszcza śluz, zwalnia perystaltykę jajowodów. Niektórzy twierdzą, że powoduje także zmiany w endometrium, które utrudniają zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki, ale nie ma na to rozstrzygających dowodów. A to ma być „działanie wczesnoporonne”.
– Nie ma żadnych badań potwierdzających, że tabletka „dzień po” ma działanie utrudniające implantację– twierdzi Natalia Jakacka. – Nie może także przyczynić się do zakończenia istniejącej ciąży. Jej omyłkowe zastosowanie podczas ciąży nie ma żadnych negatywnych skutków dla płodu. W jednym z badań udało się wyróżnić grupę prawie trzystu kobiet, które przyjęły tabletkę ellaOne podczas ciąży i w żadnym przypadku nie stwierdzono odchyleń od normy.
W tle kampanii przeciwko tabletce ellaOne, która krótko była w Polsce dostępna bez recepty, widać lęk przed kobiecą seksualnością. Sytuacja, w której kobieta bez zgody lekarza może uprawiać seks bez ryzyka ciąży, była dla ministra zdrowia Konstantego Radziwiłła zbyt skandaliczna i recepty przywrócił. Także w obawie o moralność nastolatek, które, mając dostęp do tabletki, popadłyby zapewne w rozwiązłość. – Nazywanie antykoncepcji po stosunku działaniem wczesnoporonnym wynika z uporu niedouczonych ludzi. Ale jest to upór ideologiczny, a z tym najtrudniej – mówi prof. Dębski. – Jakichkolwiek argumentów medycznych użyjemy, oni i tak wiedzą lepiej.
Środki antynidacyjne. Ponieważ jednak ciężko upierać się, że do poronienia doszło, zanim zaczęła się ciąża, czyli zanim zapłodniona komórka zagnieździ się w ścianie macicy, „obrońcy życia” sięgnęli po brzmiący tajemniczo i naukowo termin „antynidacja”. Nie ma go w podręcznikach medycyny ani Słowniku Języka Polskiego PWN, ale ostatnio jest coraz bardziej popularny, właśnie jako argument przeciwko tabletce „dzień po”. „Nidacja” to mniej więcej to co „implantacja”, czyli zagnieżdżenie się zapłodnionego jaja (w języku pro-life „dziecka poczętego”). W tym sensie działanie „antynidacyjne” może mieć zwykła antykoncepcyjna wkładka domaciczna. Co prawda nie ma jednoznacznych dowodów, że działa tak też ellaOne, ale Stowarzyszenie Ordo Iuris przygotowało projekt, według którego „środki antynidacyjne” mają być w Polsce zabronione, a za obrót nimi miałaby grozić nawet kara więzienia. Projekt przepadł. Na razie.
Naprotechnologia. Traktowana przez środowiska pro-life jako poważna alternatywa dla in vitro i zalecana przez Kościół katolicki. Określana jest jako naturalna metoda leczenia bezpłodności, o wysokiej, sięgającej 80 proc., skuteczności. W istocie to nic innego jak wstępna faza walki z niepłodnością, polegająca na monitorowaniu cyklu, badaniu poziomu hormonów i pomocy psychologicznej. Adresowana jest do tych pacjentów, u których bezpłodność można wyleczyć. Jeśli jednak przyczyną bezpłodności jest zła jakość nasienia czy zrosty na jajowodach, żadna „naprotechnologia” nie pomoże i jedyną realną szansą na dziecko pozostaje zapłodnienie in vitro. Reasumując, „naprotechnologia” jest tym, co powinno zostać zrobione, zanim zapadnie decyzja o in vitro. Największe organizacje medyczne oceniające metody leczenia bezpłodności milczą na temat tej metody. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne nie rekomenduje jej z powodu braku dowodów na skuteczność.
„Termin »naprotechnologia« jest nieporozumieniem. To przecież zwykłe postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne, które my, lekarze zajmujący się leczeniem niepłodności, stosujemy u par chcących zajść w ciążę. Nazywanie powszechnie dostępnych metod, stosowanych od kilkudziesięciu lat, rewolucyjną metodą leczenia niepłodności to hipokryzja” – ocenia na portalu rynekzdrowia.pl prof. Jerzy Radwan, współtwórca pierwszego udanego in vitro w Polsce. – Czasem żartuję, że ja już od 35 lat jestem naprotechnologiem, bo jako ginekolog i endokrynolog tym się właśnie zajmuję – ocenia prof. Dębski. – Ale mówiąc poważnie, naprotechnologia może zaszkodzić. Jedną z rzeczy, która najbardziej ogranicza płodność kobiet, jest wiek. Jeśli 35-latka posiedzi ze trzy lata w poradni naprotechnologicznej, traci cenny czas i szansę na udane in vitro.
Klauzula sumienia. Na pozór brzmi neutralnie; prawna procedura pozwalająca lekarzowi odmówić wykonania zabiegu, który jest niezgodny z wyznawanymi przez niego wartościami. Z drugiej strony pojawiają się argumenty, że tak jak wegetarianin nie powinien zatrudniać się w mięsnym i żądać, by sprzedawano tam tylko sojowe parówki, tak lekarz, który nawet w krytycznej sytuacji odmawia aborcji i nie jest w stanie wypisać recepty na antykoncepcję, powinien wybrać inną specjalizację.
Do niedawna ginekolog odmawiający kobiecie prawnie dozwolonej aborcji miał obowiązek wskazać jej miejsce, gdzie zabieg może być przeprowadzony. Jednak po wyroku Trybunału Konstytucyjnego lekarze zostali z niego zwolnieni, a ponieważ wyrok nie określa, na kim ten obowiązek spoczywa, właściwie nie musi tego robić nikt. – Klauzula sumienia jest formą zinstytucjonalizowanej przemocy, która stawia kobiety w ekstremalnie trudnych sytuacjach, bo praktycznie uniemożliwia im uzyskanie przewidzianych prawem świadczeń – ocenia dr Jakacka. – To przypadek, gdy jedna strona, czyli lekarz, występując z pozycji siły, narzuca swoją wolę pacjentowi, który jest w sytuacji zależności. I to z powodów innych niż merytoryczne, z pogwałceniem praw i dobra kobiety.
Szokuje nieznośna łatwość, z jaką oklauzulowani lekarze przyznają sobie prawo do dysponowania życiem kobiet, odmawiają im kierowania się własnym sumieniem przy podejmowaniu najważniejszych decyzji. Bywa, że nie tylko powołują się na klauzulę sumienia, ale też manipulują, przeciągają procedury, zatajają wyniki badań. Zmuszanie kobiet do rodzenia dzieci ciężko upośledzonych czy spłodzonych w wyniku gwałtu w międzynarodowym orzecznictwie określane jest nie tylko jako nieludzkie i poniżające traktowanie, ale wręcz – tortury.
Klauzula sumienia bywa też narzędziem presji stosowanym wobec lekarzy. Jeśli klauzulę sumienia podpisze dyrektor szpitala, często niemal automatycznie obejmuje ona całą placówkę. „Obrońcy życia” ustawiają pikiety protestacyjne pod szpitalami, w których „lekarze nie chcą korzystać z klauzuli sumienia”. To, co miało być wyjątkiem, ma stać się regułą. Do uzyskania prawa do klauzuli sumienia szykują się właśnie katoliccy aptekarze, by móc odmawiać sprzedaży środków antykoncepcyjnych.
A gdyby zacząć od kobiet? Proponuje Katha Pollitt: „Przecież są tuż obok. Nie trzeba przeprowadzać badań USG, żeby zauważyć kobietę; nikt nie wątpi, że ma ona zdolność myślenia, postrzegania i odczuwania bólu. Jaki jest status moralny kobiet? W jakim stopniu mają prawo do życia? Na ile są osobami? I co z ich duszami?”. Problem w tym, że słowo „kobieta” w słowniku pro-life pojawia się bardzo rzadko. Nie występuje w wypowiedziach biskupów ani tyradach „obrońców życia”. A jeśli kobieta się pojawia, to albo jako matka, albo jako nieco histeryczna, zagubiona istota, która tak naprawdę nie wie, co dla niej dobre i czego tak naprawdę chce. Trzeba jej to dopiero wytłumaczyć.
Z dzieckiem poczętym o wiele łatwiej. Płód nie ma osobowości, planów na życie, motywów, które należałoby analizować, i niczego od nikogo, poza przyszłą matką, nie wymaga. W dodatku w porównaniu z kobietą jest zawsze niewinny, bezradny i bezbronny. Założenie, że płód to autonomiczna jednostka, sprawia, że autonomia kobiety jako jednostki zostaje zawieszona, jej interesy i prawa unieważnione. „Nie da się tego wszystkiego rozumieć inaczej niż przez pryzmat seksualności, która tak naprawdę określa, kim jest kobieta. Nie liczą się jej umysł, zdolności i charakter, a już na pewno nie marzenia, ambicja i wola. Jeśli pozwalamy, aby jeden plemnik wykoleił kobiecie życie, jeśli rodzenie i wychowywanie dzieci jest czymś, do czego powinna być gotowa w każdej chwili, to chyba uważamy, że kobieta nie jest zbyt ważna. Ważne, że uprawiała seks” – pisze Pollitt.
Kobieta, która kontroluje własną płodność, kontroluje własne życie. A to dla ortodoksyjnych konserwatystów sytuacja nie do przyjęcia. Po to odmawia się prawa do aborcji, ogranicza i utrudnia dostęp do antykoncepcji. Lęk przed niechcianą ciążą ma być narzędziem kontroli nad kobiecą seksualnością. I temu w istocie służy słownik fałszywych pojęć. O prawach kobiet w tym języku nie da się rozmawiać.