W ubiegłym roku po raz dwudziesty nagrodziliśmy wybitnych młodych polskich naukowców. Niestety, uroczyste świętowanie dwóch dekad Nagród Naukowych POLITYKI zepsuła pandemia. Choć z drugiej strony wznoszącą się wówczas drugą falę Covid-19 można było potraktować jako swoiste memento, jak ważna jest nauka, a także szacunek dla niej. Bez tego ogromny wysiłek uczonych – taki jak m.in. wynalezienie i ekspresowe przygotowanie szczepionek przeciwko koronawirusowi – może zostać w sporym stopniu zniweczony.
W trzecią dekadę Nagród Naukowych POLITYKI wchodzimy, niestety, z nadal towarzyszącym nam SARS-CoV-2 oraz kolejną wzbierającą falą epidemii. Ponieważ do zagrożenia koronawirusem już trochę przywykliśmy (i być może będziemy musieli nauczyć się z nim żyć, tak jak z innymi patogenami), a przede wszystkim czujemy się bezpieczniej dzięki ochronnym szczepieniom, tym razem wręczenie naszych nagród wybitnym młodym naukowcom odbyło się w realnej, a nie wirtualnej rzeczywistości. Dzięki temu mogliśmy ich uhonorować podczas uroczystej Gali wręczenia Nagród Naukowych POLITYKI.
Do ścisłego finału dotarło piętnaścioro naukowców, wybranych z ponad czterystu zgłoszeń, a wśród nich jury wskazało pięcioro zdobywców głównych nagród w wysokości 15 tys. zł każda. A przypomnijmy, że Nagrody Naukowe POLITYKI wyróżniają się wyjątkowym sposobem wyłaniania laureatów. W pierwszym etapie selekcji zgłoszeń dokonuje tzw. Kapituła Profesorska, w której zasiadają wybitni polscy naukowcy reprezentujący różnorodne dyscypliny: od humanistyki, medycyny, biologii, architektury po nauki techniczne. W tym roku jej skład, pod pewnym względem, był szczególny: do tego prestiżowego grona dołączyło bowiem dwóch laureatów wcześniejszych edycji Nagród Naukowych POLITYKI (przez ponad dwie dekady grupa finalistów wzrosła do imponującej liczby 347 osób!). Są to: prof. dr hab. Artur Krężel, kierownik Zakładu Chemii Biologicznej na Wydziale Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego, laureat z dziedziny chemii w 2010 r., oraz dr hab. Marcin Grynberg z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN, laureat z dziedziny biologii w 2004 r.
I właśnie Kapituła Profesorska dokonała, podczas wrześniowych obrad, wyboru 15 finalistów. Następnie ich lista została przekazana do drugiego etapu konkursu, podczas którego piątkę laureatów nagrody głównej wybiera tzw. Kapituła Obywatelska, składająca się z osobistości życia publicznego (zasiada w niej również przewodniczący Kapituły Profesorskiej prof. Tomasz Szapiro).
Obie Kapituły miały w tym roku naprawdę twardy orzech do zgryzienia. Aplikacje naukowców, szczególnie piętnastki finalistów, robiły duże wrażenie, pokazując m.in., jak bardzo umiędzynarodowiła się polska nauka. Ścisła współpraca z najlepszymi światowymi ośrodkami akademickimi, zasiadanie w redakcjach zagranicznych czasopism specjalistycznych nie są wyjątkiem, lecz właściwie normą w przypadku osób starających się o Nagrodę Naukową POLITYKI. Dlatego członkowie jury zmagali się z prawdziwym bogactwem wyboru, często „narzekając”, że głównych nagród powinno w tym roku być przyznanych więcej. Niestety, zgodnie z regulaminem konkursu mogło ich być tylko pięć. Bez żadnej więc przesady można podsumować, iż owa zwycięska piątka to pierwsi spośród naprawdę równych.
Dlatego chcielibyśmy jeszcze raz ogromnie pogratulować tym dziesięciorgu, którzy wprawdzie nie zdobyli grand prix, ale otrzymali Nagrody Finałowe (każda w wysokości 5 tys. zł). W tym roku są to: w kategorii nauk humanistycznych dr Paulina Komar z Wydziału Nauk Historycznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie i dr Oskar Jacek Rojewski z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; w dziedzinie nauk społecznych dr Mateusz Grochowski z Max Planck Institut für Internationales und Ausländisches Privatrecht w Hamburgu oraz Instytutu Nauk Prawnych PAN i dr hab., prof. nadzw. Patrycja Klimas z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu; w dziedzinie nauk o życiu dr Łukasz Bola z Instytutu Psychologii PAN, dr inż. Marcin K. Dyderski z Instytutu Dendrologii PAN i lek. Piotr Krzysztof Krajewski z Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu; w dziedzinie nauk ścisłych dr Piotr Achinger z Instytutu Matematycznego PAN i dr inż. Rafał Szabla z Wydziału Chemicznego Politechniki Wrocławskiej; a w dziedzinie nauk technicznych dr inż. arch. Anna Kubicka-Sowińska z Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej oraz Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej.
***
Laureaci Nagród Naukowych POLITYKI 2021
Nauki humanistyczne
Rocznik 1986. Zatrudniony w Pracowni Historii Idei Humanistycznych i Społecznych w Instytucie Historii Nauki PAN im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów.
Dr Michał Przeperski jest badaczem historii najnowszej. Jego doktorat, który się ukazał w formie książki w wydawnictwie Instytutu Pamięci Narodowej pt. „Mieczysław F. Rakowski. Biografia polityczna”, jest wzorcowym przykładem wnikliwego dzieła naukowego, odważnie konfrontującego się z białą i czarną legendą znanego dziennikarza, redaktora i polityka. Teraz w ramach habilitacji zajmuje się badaniem transformacji ustrojowej Europy Środkowej, porównując doświadczenia Polski i Węgier, poczynając od lat 80. XX w. Zastanawia się, na ile państwa te były dla siebie punktami odniesienia i czy strukturalne podobieństwa pomiędzy oboma społeczeństwami pozwalają na wyjaśnienie fenomenu współczesnej popularności idei populistycznych. We współpracy z Centrum Badań nad Historią Najnowszą w Poczdamie przygotowuje szerszy, międzynarodowy program badań porównawczych. Dr Przeperski brał udział w wielu konferencjach, publikował w zagranicznych wydawnictwach, był stypendystą i uczestnikiem grantów w renomowanych ośrodkach naukowych, m.in. w Instytucie Hoovera Uniwersytetu Stanforda.
Nauki społeczne
Rocznik 1984. Profesor w Katedrze Diagnozy Psychologicznej i Psychometrii Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Dr hab. Maciej Stolarski zajmuje się zdolnością do mentalnego podróżowania w czasie. W swoich badaniach koncentruje się na zjawisku zrównoważonej perspektywy czasowej, czyli efektywności w poznawczym „przełączaniu się” pomiędzy przeszłością, teraźniejszością a przyszłością. Opracowany przez niego wskaźnik odchylenia od owej zrównoważonej perspektywy czasowej stał się najczęściej wykorzystywaną na świecie metodą jej pomiaru. Dr Stolarski wykazał, że ma ona kluczowe znaczenie w kształtowaniu poczucia szczęścia, a także rozwoju zaburzeń psychicznych. Analizował także podłoże perspektyw czasowych, wykazując m.in., że główną rolę odgrywają tu geny i temperament, zaś kultura i wychowanie mają znaczenie drugorzędne.
Dzięki wynikom swoich prac w 2020 r. znalazł się na liście 2 proc. najbardziej wpływowych badaczy na świecie przygotowanej przez Uniwersytet Stanforda i wydawnictwo naukowe Elsevier oraz otrzymał posadę redaktora stałego w czasopiśmie „Personality and Individual Differences”. Niedawno zaś stworzył pierwszy w historii Wydziału Psychologii UW zespół zajmujący się psychologią sportu i aktywności fizycznej.
Nauki o życiu
Rocznik 1987. Profesor w Katedrze i Klinice Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Już od początku studiów lekarskich zainteresowania naukowe prof. Michała Grąta skoncentrowane były na chirurgii wątroby i dróg żółciowych. Pierwsze artykuły naukowe dotyczące resekcji i transplantacji tego narządu publikował, będąc studentem. Badania będące podstawą rozprawy doktorskiej, którą obronił w niecały rok po zakończeniu studiów, pozwoliły na sformułowanie nowych międzynarodowych kryteriów kwalifikacji do transplantacji wątroby. Zaprojektował i przeprowadził liczne nowatorskie badania nad leczeniem oraz patogenezą nowotworów i marskości wątroby, których wyniki publikował w najbardziej prestiżowych czasopismach. Po raz pierwszy na świecie udowodnił bezpośredni związek pomiędzy uszkodzeniem niedokrwienno-reperfuzyjnym wątroby oraz ryzykiem nawrotu raka wątrobowokomórkowego po operacji.
Prof. Grąt jest autorem wielu pionierskich operacji oraz metod leczenia nowotworów i marskości wątroby, pozwalających ratować chorych w stanach zagrożenia życia. Jego dorobek prac naukowych przekracza 190 pkt IF. Od 2020 r. kieruje Szkołą Doktorską Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, tworząc nowy program kształcenia ukierunkowany na metodologię badań w naukach o życiu.
Nauki ścisłe
Rocznik 1985. Adiunkt w Grupie Astrofizyki Cząstek w Centrum Astronomicznym PAN oraz w Narodowym Centrum Badań Jądrowych.
Dr Sebastian Trojanowski łączy talent i kompetencje w wyjątkowy sposób: jest dyplomowanym chemikiem, fizykiem i matematykiem; sprawnie porusza się zarówno w sferze nauki teoretycznej, jak i doświadczalnej. Wykorzystuje to m.in. w poszukiwaniach odpowiedzi na jedno z najtrudniejszych pytań współczesnej fizyki i kosmologii. Dotyczy ono natury tak zwanej ciemnej materii, znaczącego składnika bilansu Wszechświata, który uparcie wymyka się wyjaśnieniom prowadzonym w tradycyjny sposób.
Trojanowski bada nowe modele teoretyczne przewidujące własności ciemnej materii, a jednocześnie proponuje doświadczenia, które mogłyby potwierdzić (lub obalić) ich trafność. Jest jednym z pomysłodawców eksperymentu FASER, który powstaje przy Wielkim Zderzaczu Hadronów pod Genewą, a który podąża nieeksplorowaną dotąd ścieżką poszukiwań. Uzyskane tam rezultaty mogą pomóc w zrozumieniu nie tylko zjawisk kosmologicznych, ale także tego, co spaja jądra atomowe. Otworzą one też nową erę w pomiarach nieuchwytnych neutrin. Trojanowski bierze obecnie udział w pracach nad rozszerzeniem tego programu badawczego o kolejne eksperymenty. Należy do elitarnej grupy Physics Beyond Colliders przy CERN.
Nauki techniczne
Rocznik 1985. Profesor na Wydziale Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej Politechniki Gdańskiej.
Dr hab. inż. Beata Bochentyn zajmuje się badaniem tlenkowych materiałów funkcjonalnych do ogniw paliwowych i termoelektrycznych. Przekłada się to na poszukiwania tanich, wydajnych i stabilnych materiałów do urządzeń do przetwarzania energii, np. w gospodarstwach rolnych czy oczyszczalniach ścieków, w których jak dotychczas produkuje się i bezpowrotnie marnuje duże ilości biogazu. Dotychczasowe badania pozwoliły jej już udowodnić, że związki tlenku ceru domieszkowanego lantanowcami osadzane na anodzie kilkakrotnie wydłużają długoterminową stabilność, odporność na osadzanie węgla i zatruwanie siarką ogniw w porównaniu z ogniwami tradycyjnymi.
Kierowany przez nią zespół stworzył także nowatorskie narzędzie do kompleksowej analizy dynamicznego procesu reformingu wewnętrznego biogazu w oparciu o jednoczesne badania elektryczne oraz analizę składu gazów wylotowych z ogniwa. Badania dr hab. inż. Bochentyn zaowocowały 31 artykułami w czasopismach z listy JCR, prawie 50 artykułami w innych wydawnictwach recenzowanych oraz prawie 100 prezentacjami na ważnych konferencjach o zasięgu krajowym i międzynarodowym.
***
21. Edycja Nagród Naukowych w liczbach
• Przyjęliśmy 406 zgłoszeń, wśród nich 196 od kobiet i 210 od mężczyzn.
• Najwięcej aplikacji pochodziło z ośrodków akademickich w Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu.
• Zgłoszenia nadsyłali młodzi naukowcy reprezentujący wszystkie szczeble kariery, od licencjata po profesora (najwięcej, 207, z tytułem doktora).
l Najliczniej aplikowały osoby z przedziału wiekowego 31–36 lat.
• Najwięcej zgłoszeń nadeszło w kategoriach nauki społeczne i nauki o życiu, a najmniej z nauk technicznych.
***
Zapraszamy również na stronę polityka.pl/stypendia. A od następnego numeru POLITYKI zachęcamy do lektury wywiadów z tegorocznymi laureatami.