Renata Szymańska
Renata Szymańska, finalistka Nagród Naukowych 2013
Dr Renata Szymańska o swojej pracy naukowej:
Moje zainteresowania badawcze koncentrują się wokół funkcji antyoksydacyjnych związków pochodzenia roślinnego, głównie kompleksu witaminy E oraz jej pochodnych. Są to związki, które aktywnie usuwają reaktywne formy tlenowe (RFT) nie tylko w komórkach roślin, ale także w organizmie człowieka. Lista chorób, w powstawaniu lub przyspieszaniu których uczestniczą RFT jest zatrważająca i stale rośnie. Należą do nich: choroby układu sercowo-naczyniowego (choroba wieńcowa, miażdżyca), choroby neurodegeneracyjne (choroba Alzheimera, Parkinsona, epilepsja, stwardnienie rozsiane), a także nowotwory. W nieprzerwanej walce toczonej pomiędzy RFT a antyutleniaczami nie jest ważna wygrana, ale „remis”. Mówiąc inaczej, komórka musi dysponować taką pulą antyoksydantów, która będzie w stanie zneutralizować powstające w sposób ciągły RFT. W stanach chorobowych szala zwycięstwa przechyla się na stronę RFT i właśnie wtedy dochodzi do niebezpiecznego stanu zwanego stresem oksydacyjnym, w czasie którego utleniane są najważniejsze biocząteczki: lipidy błonowe, białka, kwasy nukleinowe i tłuszcze.
W moich badaniach szukam odpowiedzi na pytania: w jaki sposób czynniki biotyczne i abiotyczne wpływają na poziom antyutleniaczy w komórkach roślinnych, jak regulowana jest ich biosynteza, na czym polega współdziałanie tych związków, a także wymiana funkcji pomiędzy nimi. Ważnym aspektem prowadzonych przeze mnie badań są nie-antyoksydacyjne funkcje tokoferoli, przede wszystkim udział w szlakach przekazywania sygnału (szlaku zależnym od fitohormonów). Charakteryzuję także nowy enzym, który utlenia witaminę E (prawdopodobnie jest także odpowiedzialny za ubytek witaminy E w pożywieniu).
Współpraca z Max Planck Institute w Golm pozwala mi na realizację wspólnego projektu dotyczącego niekompatybilności mieszańców pierwszego pokolenia wybranych ekotypów Arabidopsis thaliana. Niekompatybilne hybrydy charakteryzują się karłowatym wzrostem, nekrotycznymi i chlorotycznymi plamami, sterylnością, a często także śmiercią przed wydaniem nasion. Prowadzone obecnie badania mają na celu zidentyfikowanie genu(ów), których interakcja powoduje opisany powyżej fenotyp. Równocześnie z tymi badaniami prowadzę badania na poziomie biochemicznym, które dotyczą udziału lipidów prenylowych u tych mieszańców. Ponieważ niewiele wiadomo na temat udziału w tym procesie RFT, moja rola polega na określeniu ich roli w powstawaniu niezgodności mieszańców, udziału antyutleniaczy, a także określeniu wpływu warunków abiotycznych (intensywność światła i temperatura) na fenotyp niezgodnych hybryd.
Prowadzone przeze mnie badania mają nie tylko charakter poznawczy, ale także aplikacyjny. Znajomość źródeł, mechanizmu działania, zależności antyoksydant-środowisko leży u podstaw prawidłowego wykorzystania tych aktywnych biologicznie związków w farmakologii i medycynie. Z kolei badania mieszańców wewnątrzgatunkowych pozwalają stawiać nie tylko pytania o ewolucję tych gatunków, ale także o uwarunkowania ekologiczne. Zrozumienie tego mechanizmu jest istotne nie tylko w aspekcie hodowli roślin, ale także w aspekcie ekologicznym (zachowanie bioróżnorodności) oraz ewolucyjnym (powstawanie nowych gatunków).