„Jedno z tegorocznych odkryć dotyczy budowy spektakularnych białek. Drugie dotyczy spełnienia 50-letniego marzenia: przewidywania struktur białek na podstawie ich sekwencji aminokwasowych. Oba te odkrycia otwierają ogromne możliwości” - mówił Heiner Linke, przewodniczący Komitetu Noblowskiego w dziedzinie chemii.
Nagrodzonemu Davidowi Bakerowi udało się dokonać niemal niemożliwego wyczynu zbudowania zupełnie nowych rodzajów białek. A kolejni laureaci - Demis Hassabis i John Jumper - opracowali model sztucznej inteligencji, aby rozwiązać 50-letni problem: przewidywanie złożonych struktur białek. Odkrycia te mają ogromny potencjał.
Różnorodność życia świadczy o niesamowitej zdolności białek jako narzędzi chemicznych. Kontrolują one i napędzają wszystkie reakcje chemiczne, które razem stanowią podstawę życia. Białka funkcjonują również jako hormony, substancje sygnałowe, przeciwciała i elementy budulcowe różnych tkanek.
Białka zazwyczaj składają się z 20 różnych aminokwasów, które można opisać jako elementy budulcowe życia. W 2003 roku Davidowi Bakerowi udało się wykorzystać te bloki do zaprojektowania nowego białka, które nie przypominało żadnego innego. Od tego czasu jego grupa badawcza stworzyła jedno pomysłowe białko po drugim, w tym białka, które mogą być stosowane jako farmaceutyki, szczepionki, nanomateriały i maleńkie czujniki.
A o co chodzi w pracach nad przewidywaniem struktur białek? W białkach aminokwasy są połączone ze sobą w długie łańcuchy, które zwijają się, tworząc trójwymiarową strukturę. Ma ona decydujące znaczenie dla funkcji białka. Od lat 70. naukowcy próbowali przewidywać te struktury na podstawie sekwencji aminokwasów, ale było to bardzo trudne. Jednak cztery lata temu nastąpił oszałamiający przełom.
W 2020 roku Demis Hassabis i John Jumper zaprezentowali model sztucznej inteligencji o nazwie AlphaFold2. Z jego pomocą byli w stanie przewidzieć strukturę praktycznie wszystkich 200 milionów białek, które zidentyfikowali naukowcy. Od czasu ich przełomu AlphaFold2 był używany przez ponad dwa miliony osób ze 190 krajów. Wśród niezliczonych zastosowań naukowych, naukowcy mogą teraz lepiej zrozumieć odporność na antybiotyki i tworzyć obrazy enzymów, które mogą rozkładać plastik.
O Nagrodzie Nobla
Ustanowiona w testamencie przez Alfreda Nobla (szwedzkiego przemysłowca i wynalazcę dynamitu) nagroda przyznawana jest w sześciu kategoriach: fizjologia lub medycyna, fizyka, chemia, literatura, Pokojowa Nagroda Nobla oraz nauki ekonomiczne (od 1969 r.). Pierwsza gala rozdania tych wyróżnień odbyła się w Sztokholmie w 1901 r. Nagrody Nobla przyznawane są w Szwecji – otrzymują je konkretne osoby (jedynym wyjątkiem jest tutaj Pokojowa Nagroda Nobla, która może zostać przyznana także organizacjom czy instytucjom, a przyznawana jest w Norwegii).
Propozycje nominacji składa kilka tysięcy wybranych osobistości (przywilej ten mają także laureaci poprzednich edycji). Komitet Noblowski wybiera następnie ok. 200 kandydatów, a lista nazwisk wysyłana do wybranych ekspertów z dziedzin nominowanych. W kolejnym etapie zostaje wyłonionych 15 osób, a następnie Komitet przesyła swoje rekomendacje do Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk lub odpowiedniej instytucji, której członkowie głosują nad wyborem ostatecznego zwycięzcy.
Na Nagrodę Nobla składa się złoty medal, artystycznie wykonany dyplom i nagroda pieniężna (ok. 1 mln USD) umożliwiająca dalsze działania lub badania w danej dziedzinie.
W liczbach
Nagrodę Nobla z dziedziny chemii do 2024 roku przyznano 115 razy, a otrzymały ją 192 osoby.
Najstarszy laureat w tej kategorii miał 97 lat - był nim John B. Goodenough, który wygrał nagrodę w 2019 roku.
Z kolei najmłodszym laureatem był Frédéric Joliot (Nagroda Nobla z chemii w 1935 roku), który w chwili ogłaszania werdyktu Komitetu Noblowskiego miał 35 lat.
Dwukrotnie wyróżnionymi byli: Frederick Sanger, specjalista w dziedzinie biologii molekularnej (1958 i 1980) i Barry Sharpless (2001 i 2022).
Średnia wieku laureatów w chwili odbierania nagrody wynosiła 61 lat.
Kalendarz Noblowski 2024
W 2024 roku Nagrody Nobla ogłaszane są w dniach 7-14 października.
Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny została przyznana 7 października 2024 r. Laureatami zostali: Victor Ambros i Gary Ruvkun „za odkrycie mikroRNA i jego roli w potranskrypcyjnej regulacji genów”. Czytaj: TUTAJ
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki została przyznana 8 października 2024 r. Laureatami zostali: John J. Hopfield i Geoffrey E. Hinton „za fundamentalne odkrycia i wynalazki, które umożliwiają uczenie maszynowe za pomocą sztucznych sieci neuronowych”. Czytaj: TUTAJ
Nagroda Nobla w dziedzinie chemii zostanie przyznana 9 października 2024 r.
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (Literacka Nagroda Nobla) zostanie przyznana 10 października 2024 r.
Pokojowa Nagroda Nobla zostanie przyznana 11 października 2024 r.
Nagroda Nobla z dziedziny ekonomii zostanie przyznana 14 października 2024 r.