Nagroda Nobla 2024 z fizjologii lub medycyny: Victor Ambros i Gary Ruvkun za znaczenie mikroRNA
Kolejny raz Nagroda Nobla trafia do badaczy zajmujących się biologią molekularną. I w centrum uwagi już drugi rok z rzędu są cząsteczki RNA. Odkrycia, których dokonali Victor Ambros i Gary Ruvkun pomogły określić, jak rozwijają się i funkcjonują komórki.
Kim są laureaci?
Prof. Victor Ambros urodził się w 1953 r. w amerykańskim Hanover w New Hampshire. Jego ojciec był polskim uchodźcą wojennym. W 1975 r. Ambros uzyskał licencjat z biologii w Massachusetts Institute of Technology (MIT), cztery lata później zdobył tam doktorat pod kierunkiem laureata Nagrody Nobla Davida Baltimore'a. Kontynuował swoje badania w MIT jako pierwszy doktor habilitowany w laboratorium przyszłego laureata Nagrody Nobla H. Roberta Horvitza. W 1984 r. został wykładowcą na Uniwersytecie Harvarda, a obecnie pracuje w University of Massachusetts Medical School w Worcester.
W 1993 r. Ambros i jego współpracownicy Rosalind Lee oraz Rhonda Feinbaum poinformowali w czasopiśmie „Cell”, że odkryli jednoniciowe, niekodujące białek cząsteczki regulatorowego RNA w organizmie nicienia Caenorhabditis elegans, będącego od ponad 50 lat modelem badawczym. Dzięki temu organizmowi mogli prowadzić swoje dalsze prace, do których dołączył drugi tegoroczny Noblista.
Prof. Gary Ruvkun, który urodził się w 1952 r. w Berkeley w Kalifornii. Obecnie pracuje w Massachusetts General Hospital i jest profesorem genetyki w Harvard Medical School w Bostonie.
O Nagrodzie Nobla
Ustanowiona w testamencie przez Alfreda Nobla (szwedzkiego przemysłowca i wynalazcę dynamitu) nagroda przyznawana jest w sześciu kategoriach: fizjologia lub medycyna, fizyka, chemia, literatura (Literacka Nagroda Nobla), Pokojowa Nagroda Nobla oraz nauki ekonomiczne (tzw. ekonomiczny Nobel, wręczany od 1969 r.). Pierwsza gala rozdania tych wyróżnień odbyła się w Sztokholmie w 1901 r.
Nagrody Nobla przyznawane są w Szwecji – otrzymują je konkretne osoby (jedynym wyjątkiem jest tutaj Pokojowa Nagroda Nobla, która może zostać przyznana także organizacjom czy instytucjom, a przyznawana jest w Norwegii).
Propozycje nominacji składa kilka tysięcy wybranych osobistości (przywilej ten mają także laureaci poprzednich edycji). Komitet Noblowski wybiera następnie ok. 200 kandydatów, a lista nazwisk wysyłana do wybranych ekspertów z dziedzin nominowanych. W kolejnym etapie zostaje wyłonionych 15 osób, a następnie Komitet przesyła swoje rekomendacje do Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk lub odpowiedniej instytucji, której członkowie głosują nad wyborem ostatecznego zwycięzcy (np. do Akademii Szwedzkiej, która wybiera laureatów Literackiej Nagrody Nobla). W odróżnieniu od innych nagród Komitety Noblowskie informują o stosowanych przez siebie kryteriach dopiero po 50 latach od wyboru laureatów.
Na Nagrodę Nobla składa się złoty medal, artystycznie wykonany dyplom oraz wysoka nagroda pieniężna umożliwiająca dalsze działania (czy badania) w danej dziedzinie.
Co oznacza ich odkrycie?
Mówiąc wprost: chodzi o fundamentalną zasadę regulującą sposób regulacji aktywności genów w komórkach, z jakich zbudowane są tkanki i całe organizmy, oczywiście także ludzkie. Informacje przechowywane w chromosomach tychże komórek można porównać do instrukcji obsługi – każda zawiera te same chromosomy, więc dokładnie ten sam zestaw genów i ten sam zestaw instrukcji. Różne typy komórek – np. mięśniowe lub nerwowe – mają jednak bardzo różne cechy. I właśnie regulacja genów pozwala każdej komórce wybrać tylko odpowiednie dla siebie instrukcje, aby móc w organizmie wszechstronnie pełnić swoją funkcję. Wskutek tego tylko właściwy zestaw genów może być aktywny w każdym rodzaju komórki.
Victor Ambros i Gary Ruvkun byli zainteresowani tym, jak rozwijają się te różne typy komórek. A dzięki ich badaniom okazało się, że to właśnie mikroRNA ma zasadnicze znaczenie dla tego procesu. A co za tym idzie: dla rozwoju i funkcjonowania całego organizmu. Bo każde zboczenie z kursu może prowadzić do zaistnienia nowotworów, cukrzycy lub schorzeń autoimmunologicznych.
W liczbach
Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny do 2024 roku przyznano 114 razy (227 nagród indywidualnych). Obecnie Nobel może być przyznany za dwie różne prace, ale w sumie liczba nagrodzonych osób w jednej kategorii nie może przekroczyć trzech.
Do tej pory Nobla z medycyny dostało jedynie 14 kobiet. Najmłodszym laureatem nagrody w tej kategorii był nagrodzony w 1923 r. Federick Banting, który miał wówczas 31 lat, a najstarszym – nagrodzony w 1966 r. Peyton Rous mający wówczas 87 lat.
W 1947 roku nagrodę wspólnie otrzymało małżeństwo Cori (Gerta i Carl), a w 2014 r. małżeństwo Moser (May-Britt i Edvard). Pierwszym laureatem nagrody w tej kategorii był Emil Adolf von Behring (wyróżniony w 1901 r.).
Nagrody nie przyznano w dziewięciu latach: 1915–1918, 1921, 1925, 1940–1942.
Kalendarz Noblowski 2024
W 2024 roku Nagrody Nobla ogłaszane są w dniach 7-14 października.
Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny została przyznana 7 października 2024 r. Laureatami zostali: Victor Ambros i Gary Ruvkun za „za odkrycie mikroRNA i jego roli w potranskrypcyjnej regulacji genów”.
Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki zostanie przyznana 8 października 2024 r.
Nagroda Nobla w dziedzinie chemii zostanie przyznana 9 października 2024 r.
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (Literacka Nagroda Nobla) zostanie przyznana 10 października 2024 r.
Pokojowa Nagroda Nobla zostanie przyznana 11 października 2024 r.
Nagroda Nobla z dziedziny ekonomii zostanie przyznana 14 października 2024 r.