Już nie koszt, tylko czas najmocniej ogranicza dostęp do kultury. Według najnowszego badania ARC Rynek i Opinia brak środków finansowych między 2014 a 2019 r. stał się trzykrotnie mniej ważny jako przeszkoda w uczestnictwie w wydarzeniach kulturalnych. Może więc niekoniecznie jest tak, że „ciągle kasy brak”, jak rapuje Piernikowski, nominowany w tym roku w kategorii Muzyka popularna, za to czas dalej nas ogranicza.
Duża grupa artystów nominowanych w tym roku do Paszportów proponuje nieco zwolnić – staranność i skupienie charakteryzują prozę Dominiki Słowik, autorki „Zimowli”, ale też skoncentrowaną na naturze eseistykę Urszuli Zajączkowskiej („Patyki, badyle”). Liryka i melancholia utworów fortepianowych Hani Rani wpisują się w prąd odwrotny do podkręcania tempa i intensywności brzmień znanego z muzyki pop. Z kolei Weronikę Gęsicką interesuje w fotografii to, jak zafałszowujemy przeszłość. Pamięcią zajmuje się też reżyserka Weronika Szczawińska w swoich spektaklach „Nigdy więcej wojny” i „Po prostu”. Zarówno autor i wokalista Błażej Król, jak i aktor Bartosz Bielenia mieliby dużo do powiedzenia na temat spokojnego i konsekwentnego rozwijania kariery – tego pierwszego odkrywa dziś coraz szersza publiczność, drugiego poznają odbiorcy kina, już po wielu znaczących rolach teatralnych. Choć wciąż bardzo młody (27 lat), zaczynał karierę wiele lat temu, jako dziecko. Artur Ganszyniec, nominowany wraz z Jackiem Brzezińskim za grę „Wanderlust: Travel Stories”, opublikował nawet swoisty manifest „wolnego grania” i proponuje niecodzienny, niespieszny sposób opowiadania historii w tym medium. Więcej w tym refleksji niż refleksu.
Na pewno nie ogranicza naszych nominowanych przestrzeń. Nie po raz pierwszy potwierdza się, że twórcy z roczników 80. i 90. swobodniej się przemieszczają, żyjąc w spełnionej wizji globalnej wioski. Sceną jest tu raczej cały kontynent niż kraj. Hania Rani koncertuje na świecie, pomieszkuje – poza Warszawą – także w Amsterdamie i Berlinie. Choreograf Alex Baczyński-Jenkins dzieli swój czas między Warszawę, Londyn i Nowy Jork. Kontratenor Jakub Józef Orliński (ciągle przed trzydziestką), w którym „New Yorker” widzi nowego śpiewaka-milenialsa, to od dawna już obywatel świata. A pracujący w całej Europie reżyser i dramaturg Krystian Lada założył nawet stowarzyszenie wędrownych artystów.
Nie znaczy to, że nie ma w ich sztuce odniesienia do naszych czasów i bliskiej nam przestrzeni. Są problemy – choćby katastrofa ekologiczna – czytelne wszędzie, wspólne. Nawet w nurtach kojarzonych z kulturą popularną znaleźć można wypowiedzi zaangażowane – gra „We. The Revolution” Dawida Ciślaka każe spojrzeć na nasze spory wokół sądów i polityki przez pryzmat rewolucji francuskiej, a „Fantastic Fetus” powstało z inspiracji Czarnym Protestem. Akcja „Supernovej”, oddaje społeczną atmosferę współczesnej Polski. „Wyzwolenia” Magdaleny Drab zadają pytania o to, jak sobie poradzić z własną tożsamością, kiedy ta nie mieści się w pakiecie światopoglądowym jednego z dwóch walczących obozów. Film „Boże Ciało”, do którego scenariusz napisał Mateusz Pacewicz – wspólnie z Bielenią są najmłodszymi z nominowanych (po 27 lat) – to głęboka opowieść o wierze i polskim Kościele. Najstarszy z pretendentów do Paszportu, 50-letni Roman Stańczak, jednym artystycznym gestem pogodził z kolei różne środowiska jako nasz reprezentant na Biennale w Wenecji.
Nie da się uśrednić wybitnych osiągnięć artystycznych, można jednak powiedzieć, że statystycznie nominowana(ny) do Paszportu artyst(k)a ma niespełna 34 lata i z całą pewnością nadszedł jej (lub jego) czas.
***
14 stycznia już po raz 27. wręczymy doroczne nagrody kulturalne POLITYKI. Na listę tegorocznych nominowanych wpływ miały głosy nadesłane nam przez krytyków i akademików zajmujących się siedmioma dziedzinami, w których przyznajemy Paszporty.
Nominacje do Paszportów POLITYKI 2019
Kategoria Film:
Bartosz Bielenia – za kreację aktorską w filmie „Boże Ciało”
Bartosz Kruhlik – za reżyserię i scenariusz filmu „Supernova”
Mateusz Pacewicz – za scenariusz filmu „Boże Ciało”
Kategoria Teatr:
Magdalena Drab – za „Wyzwolenia”, współczesną parafrazę dzieła Wyspiańskiego i uparcie powtarzane pytanie: kim jestem
Monika Frajczyk – za aktorstwo o niezwykłej sile wyrazu
Weronika Szczawińska – za spektakle podejmujące ważną tematykę społeczną i budzące emocje jednocześnie
Kategoria Literatura:
Weronika Murek – za zbiór proroczych sztuk teatralnych „Feinweinblein”
Dominika Słowik – za oryginalne spojrzenie na lata 80. i 90. w powieści „Zimowla”
Urszula Zajączkowska – za „Patyki, badyle”, książkę zupełnie inną niż opowieści o sekretnym życiu roślin
Kategoria Sztuki wizualne:
Alex Baczyński-Jenkins – za działania choreograficzne na pograniczu tańca i performansu, wokół polityki queerowego pożądania i relacyjności
Weronika Gęsicka – za prace, w których pozornie uporządkowany świat nagle ukazuje pęknięcia, rysy, podwójne dno
Roman Stańczak – za „Lot”, uniwersalne i krytyczne spojrzenie na rzeczywistość
Kategoria Muzyka popularna:
Błażej Król – za piosenki łączące poetycką lakoniczność, surrealistyczną wyobraźnię i niezwykłe wyczucie melodii
Piernikowski – za „jasną w przekazie opowieść z oblężonego miasta”, czyli płytę „The Best of moje getto”
Hania Rani – za solową, przełomową w jej karierze, liryczną i melancholijną płytę „Esja”
Kategoria Muzyka poważna:
Krystian Lada – za przywracanie wiary w żywotność formy operowej i odwagę poruszania w inscenizacjach palących spraw dzisiejszego świata
Jakub Józef Orliński – za najnowszą płytę „Facce d’amore” i za kontynuację świetnie rozpoczętej światowej kariery
Martyna Pastuszka – za wszechstronność, oryginalność i współczesne prawykonanie opery Vinciego „Gismondo, re di Polonia”
Kategoria Kultura cyfrowa:
Jacek Brzeziński, Artur Ganszyniec (Different Tales) – za niespieszną, refleksyjną, inspirującą grę dla oczytanych: „Wanderlust: Travel Stories”
Dawid Ciślak (Polyslash) – za „We. The Revolution”, jeden z najważniejszych komentarzy do współczesności w świecie gier wideo
Aleksandra Jarosz – za grę „Fantastic Fetus”, głos m.in. przeciw odbieraniu kobietom prawa do decydowania o swoim ciele
***
Gala wręczenia Paszportów POLITYKI za rok 2019 będzie transmitowana 14 stycznia 2020 r. o godz. 20.15 na antenie TVN.