Niewygodna pamięć
Recenzja książki: Jonathan Littell, Antoine d’Agata, „Kłopotliwe miejsce”
Autor „Łaskawych” ma na swoim koncie również kilka reportaży historycznych i nowa książka miała być też tego rodzaju reportażem (ze zdjęciami Antoine’a d’Agaty) o Babim Jarze w Ukrainie, miejscu masakry Żydów w czasie wojny, później wymazanym z pamięci zbiorowej. Stał się wtedy „kłopotliwym miejscem” i nawet po 1991 r. otaczała go cisza. To się zmieniło, dziś to jest miejsce wielu pomników. „Czyżby w tym chaosie pomników żyła pamięć o Babim Jarze? Czy przeciwnie, to również dzięki nim jest to »miejsce niepamięci«?” – pyta Jonathan Littell w swojej książce. Skończył ją pisać tuż przed wybuchem wojny w 2022 r. i zaraz zrozumiał, że musi ją napisać jeszcze raz, pojechać do miejsc masakr dokonanych przez Rosjan. I dostajemy dzieło, które jest jednocześnie reportażem i esejem, i próbą analizy pamięci Ukrainy, gęstym, czasem trudnym do zniesienia przy opisach tortur w Buczy.
Jonathan Littell, Antoine d’Agata, Kłopotliwe miejsce, przeł. Jacek Giszczak, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2024, s. 352