Ludzie kultury bronią Maszy Potockiej. Niesmak pozostanie. Powstał list w odpowiedzi
Słowo „mobbing” nie pada też we wniosku o odwołanie Marii Anny Potockiej z funkcji dyrektorki MOCAK-u. Mowa o „standardach zarządzania” i trosce o wizerunek miasta, więc jest raczej jasne, że chodzi o kompetencje miękkie, a nie o dorobek w świecie sztuki. Prezydent Krakowa Aleksander Miszalski napisał na X, że wprawdzie „ceni doświadczenie i wiedzę” Potockiej, ale nie widzi możliwości dalszej współpracy. „Nie akceptuję takich standardów zarządzania, komunikacji w pracy i podejścia do pracowników”, tłumaczy. Nic o sztuce.
MOCAK jest miejską instytucją, na mocy decyzji Jacka Majchrowskiego, poprzedniego prezydenta, Potocka miała nim zarządzać jeszcze siedem lat. Teraz ma odejść „za porozumieniem stron”. O ile te warunki przyjmie. „Pan prezydent ma się spotkać z panią Potocką – informuje dziś rzeczniczka prezydenta Joanna Krzemińska w rozmowie z TVN24. – Są dwa możliwe scenariusze: albo umowa za porozumieniem stron, albo bardziej radykalne środki formalne w przypadku braku zgody pani Potockiej. Sprawa ma zostać rozwiązana w bardzo bliskim czasie, w tym tygodniu albo na początku następnego”.
Mobbing w Bunkrze Sztuki
Przypomnijmy kontekst: w lipcu zapadł wyrok w sprawie mobbingu w Bunkrze Sztuki, którym Maria Anna Potocka zarządzała w latach 2019–24. Funkcję dyrektorki w MOCAK-u (Jacek Dehnel nazywa go w sieci PRZEMOCAK-iem) pełniła równocześnie. Oskarżenie wysunęła Lidia Krawczyk, artystka, była pracownica Bunkra, kuratorka sztuki. Opowiedziała „Gazecie Wyborczej”, i zapewne przed sądem, że czuła się zdegradowana do roli asystentki i sekretarki. Każdy jej pomysł dyr. Potocka torpedowała: „Ta degradacja i ustawienie mnie w hierarchii niżej niż dziewczyny zatrudnionej zaraz po studiach były dla mnie mocno niekomfortowe. Ale zgodziłam się, zależało mi na pracy. Dałam z siebie sto procent. Tyle że każdy mój pomysł był przez Potocką podważany, a moje decyzje ignorowane. I tak raz, drugi, trzeci. W końcu nie wytrzymałam. Po kolejnym zablokowaniu moich pomysłów emocje wzięły górę. Zaczęłam głośno płakać, zabrakło mi oddechu, upadłabym, gdybym nie oparła się o ścianę. Dostałam napadu lękowego, byłam w katastrofalnym stanie”.
Sąd badał sprawę przez cztery lata i orzekł, że wobec Lidii Krawczyk w istocie był stosowany mobbing. To nie takie częste w polskim prawie (nie jesteśmy w tym odosobnieni). Dlatego, jak pisała na Polityka.pl Agata Czarnacka, w pewnym sensie jest to succes story. Prawie succes, bo w sprawach tego typu stroną jest instytucja, w tym wypadku Bunkier Sztuki, a nie Potocka we własnej osobie. Instytucja wypłaci też zasądzone odszkodowanie.
Bunkier Sztuki od wyroku się nie odwołał, jest prawomocny. Sama Potocka w rozmowie z „GW” tak go skomentowała: „Nie popadajmy w tony kafkowskie. Nie sąd, tylko jedna sędzia. Młoda i niedoświadczona, która uległa współczuciu wobec życiowo pokrzywdzonej kobiety. To wyrok na podstawie ustnych informacji jednej osoby”. I dalej: „Podjęłam się rzeczy bardzo trudnej, bo równolegle miałam prowadzić dwie duże instytucje, remontowany Bunkier i MOCAK. Udało się nie zawieść w obu miejscach. I kiedy wszystko się udało, pojawił się ten niesprawiedliwy wyrok, za którym stała urażona ambicja kuratorska i ogromna niewdzięczność”.
Nike już bez Potockiej
Gala wręczenia Literackiej Nagrody Nike (niedziela 6 października) to kolejny wątek tej sprawy – Masza Potocka, bo tak jest nazywana w środowisku, zasiadała do niedawna w jury. Właśnie oświadczyła, znów na łamach „GW”, że ustępuje, bo nie chce, żeby jej sprawa jakkolwiek szkodziła nagrodzie.
Kadencje w jury są trzyletnie, gremium zróżnicowane, chodzi o to, żeby werdykt był efektem zderzenia różnych perspektyw. Potocka też jest zresztą pisarką, choć prócz publikacji o sztuce ma w dorobku dość kontrowersyjny manifest antyfeministyczny (po szczegóły znów odsyłam do tekstu Agaty Czarnackiej). Dla jury to nie kłopot, przy wyborze laureata czy laureatki literackiej nagrody prywatne poglądy nie mają (lub nie powinny mieć) znaczenia. Ale mobbing już ma. Zaproszenie do jury jest (na ogół) rodzajem uznania, nobilitacją, prestiżem. Nie bez powodu przy okazji afery w Komitecie Noblowskim nagrodę za literaturę wręczono potem z rocznym opóźnieniem. W przypadku Nike stało się inaczej. Potockiej na gali nie było, ale była obecna duchem. Mowę w jej obronie wygłosił sam Adam Michnik, zestawiając jej dorobek z osiągnięciami naprawdę wybitnych literaturoznawców (Maria Janion, Jan Błoński), a jej sądową batalię – z prześladowaniami Zygmunta Baumana. Powiedzieć, że mowa przyćmiła literackie święto, to nic nie powiedzieć. O proporcjach nie wspominając.
Słuchało się tego z niesmakiem, a podobne odczucia budzi list w obronie Potockiej, opublikowany na łamach „Gazety Wyborczej”, podpisany przez takie postaci kultury jak Krystyna Janda, Maja Komorowska, Krystian Lupa, Anda Rottenberg, Krzysztof Warlikowski czy Magda Umer (wymieniam alfabetycznie). Są w tym gronie też Jacek Majchrowski (co akurat nie dziwi) i Róża Thun. W sumie 78 znanych nazwisk. Czytamy: „Wobec takich zasług usunięcie Maszy Potockiej wydaje się rozrzutnością kulturową. Tym większą, że powodem jest wyrok sądu pierwszej instancji, wobec którego nie dano jej szans obrony, bo jako świadek nie mogła się odwołać. Miasto i dyrektorka Bunkra Sztuki odmówili złożenia odwołania”. Owa „rozrzutność kulturowa” stała się już memem w sieci.
Sztuka i mobbing
Cóż, jako świadek Potocka udzieliła przypuszczalnie rzeczowych argumentów na swoją obronę, ale sądu („jednej młodej sędzi”) nie przekonała. Niespecjalnie też – co wynika z wywiadu i jej oświadczeń – swoją winę zauważa i uznaje. Powołuje się przy tym na audyt w MOCAK-u. Jak twierdzi, wypadła w nim korzystnie. Wyniki będą znane pod koniec października. Ale prawa do sądu z byłą pracownicą nikt Potockiej zasadniczo nie pozbawia.
Rozczarowujące, że po latach batalii o „wolne sądy” dziś w pewnym sensie (Potocka czyni to całkiem wprost) znieważa się je i umniejsza. Umniejsza się zarazem krzywdę poszkodowanych i ich naprawdę liczne świadectwa. Zażalenia kwituje się hasłami wydmuszkami: „cancel culture”, „kultura wykluczenia”, „za naszych czasów nikt się nie skarżył” i uzasadnia całą aferę ogólnym przewrażliwieniem.
Tak, Potocka tworzyła krakowski MOCAK. Nie, to nie usprawiedliwia, nie łagodzi ani nawet – niestety – nie wyklucza przemocy. „Tak jakby zasługi dla świata kultury miały usprawiedliwiać mobbing. Jakby prawo pracy i kultura zarządzania dotyczyły tylko jednostek przeciętnych, a tym wybitnym wolno było wszystko”, pisze Angelina Pitoń, autorka serii reportaży o nadużyciach w MOCAK-u, opublikowanych na łamach tej samej „Gazety Wyborczej”. W świecie kultury podział na geniuszy (ładnie ktoś to ujął na Facebooku: wizjonerów), którym wolno więcej, i oraczy, którzy wykonują pracę bez szemrania (na ogół też za mniejsze pieniądze), zwykle prowadzi do katastrof. Sprawa Maszy pokazuje, że ta epoka już przemija. Powoli, ale jednak. Jakość sztuki weryfikuje czas i nie ma tu nic do rzeczy.
„W obronie ofiar Maszy Potockiej”
Po publikacji listu poparcia dla Potockiej, adresowanego do prezydenta Miszalskiego, ukazują się listy „w obronie ofiar Maszy”. Podpisy zbierają teraz środowiska sztuk wizualnych. Czytamy: „Od ponad dwudziestu lat Maria Anna Potocka w instytucjach, w których zajmuje stanowiska kierownicze, stosuje mobbing, a więc świadome, uporczywe nękanie psychiczne i zastraszanie pracowników – to są fakty, potwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu, opisane wielokrotnie w prasie”.
I dalej już co do oceny samej sztuki: „Podkreślamy, że jej działalność była i jest oceniana przez osoby eksperckie z sektora sztuk wizualnych częstokroć negatywnie. Podobne wątpliwości dotyczą również jej działalności naukowej, krytycznoliterackiej czy literackiej. Te »zasługi« dla kultury to część mitologii wytwarzanej latami przez krąg towarzyski Marii Anny Potockiej, która ma na celu jedynie ugruntowanie jej środowiskowej i zawodowej pozycji. Jednocześnie nie możemy przejść do porządku dziennego nad sytuacją, w której osoby nierzadko obdarzane zaufaniem i cieszące się autorytetem w społeczeństwie występują w obronie kogoś, kto stosował przemoc w środowisku pracy”. Środowisko liczy na konkurs, który rozstrzygnie, kto zajmie miejsce Potockiej w MOCAK-u.
Z kolei w środę 9 października 410 osób ze świata kultury podpisało list „w obronie ofiar Maszy Potockiej”. Czytamy w nim:
„Opublikowany 7 października 2024 przez »Gazetę Wyborczą« list uznanych ludzi kultury w obronie Marii Anny Potockiej wzbudził naszą konsternację i głęboki sprzeciw.
W sprawie mobbingu w podległej Miastu Kraków Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki, pod ówczesną dyrekcją Marii Anny Potockiej, zapadł wyrok sądowy. Ponieważ żadna ze stron nie wniosła apelacji, wyrok jest prawomocny.
Dzięki trwającej od kilku lat dyskusji na temat przemocy mamy coraz więcej narzędzi, by rozumieć, czym jest przemoc i jak identyfikować jej mechanizmy. W społeczeństwie nie ma już takiego przyzwolenia na mobbing, jakie było jeszcze dekadę temu. To, że ktoś jest postacią zasłużoną dla kultury, nie oznacza, że ma prawo zachowywać się przemocowo i pogardliwie względem swoich podwładnych.
Jesteśmy zbulwersowani bagatelizowaniem prawomocnego wyroku niezawisłego sądu oraz listem poparcia ludzi kultury dla Marii Anny Potockiej. Wyrok został wydany na podstawie faktów, które ustalono w przebiegu rozprawy. Środowiskowe zależności nie mają i nigdy nie powinny mieć w tej kwestii żadnego znaczenia.
Decyzję Prezydenta Miasta Krakowa o odwołaniu ze stanowiska Marii Anny Potockiej uważamy za słuszną. Osoba, której przemocowe zachowanie doprowadziło do wydania wyroku sądowego przeciwko kierowanej przez nią instytucji, nie powinna dalej zarządzać ludźmi”.
List podpisali:
Adam Adach
Joanna Andruszko
Agata Araszkiewicz
Mariola Balińska
Kamil Bałuk
Paulina Bandura
Katarzyna Barańska
Anna Bargiel
Justyna Bargielska
Antoni Bartosz
Łukasz Barys
Anna Baumgart
Kuba Bąkowski
Sarmen Beglarian
Tomasz Białkowski
Beata Biedrońska-Słota
Miłosz Biedrzycki
Wiktoria Bieżuńska
Agata Biskup
Kalina Błażejowska
Joanna Bociąg
Aleksandra Boćkowska
Agata Bogacka
Grzegorz Bogdał
Zuzanna Bojda
Michał Bomastyk
Katarzyna Boni
Mateusz Borkowski
Przemek Branas
Paweł Brożyński
Dominika Buczak
Agnieszka Budnik
Piotr Bujak
Jan Burnatowski
Anna Róża Burzyńska
Michał Buszewicz
Małgorzata Büthner-Zawadzka
Paweł Brożyński
Agata Całkowska
Beata Chmiel
Anna Chromik
Beata Chomątowska
Urszula Ulla Chowaniec
Sylwia Chutnik
Sylwia Chwedorczuk
Patrycja Cichosz
Barbara Cichy
Anna Cieplak
Krzysztof Cieślik
Tomasz Cyz
Anna Czaban
Katarzyna Czajka-Kominiarczuk
Przemysław Czapliński
Agata Czarnacka
Anna Czerwińska
Joanna Czudec
Marta Czyż
Alina Czyżewska
Renata Dancewicz
Bernadetta Darska
Agnieszka Dauksza
Justyna Dąbrowska
Jacek Dehnel
Romuald Demidenko
Iwona Demko
Aleksandra Derra
Marta Deskur
Xawery Deskur
Anna Dęboń
Przemek Dębowski
Łukasz Dębski
Alicja Długołęcka
Emilia Dłużewska
Jagoda Dobecka
Piotr Dobrowolski
Wojciech Doroszuk
Monika Drożyńska
Olga Drenda
Maciej Duda
Anna J. Dudek
Marcin Dyrcz
Diana Dyjak Montes de Oca
Marta Dzido
Anna Dżabagina
Karolina Felberg-Pawłowska
Natalia Fiedorczuk
Dariusz Fodczuk
Darek Foks
Elżbieta Foltyniak
Jerzy Franczak
Marta Frej
Tomasz Fudala
Magdalena Furmaniuk
Jakub Gałęziowski
Rafał Gawin
Łukasz Gazur
Joanna Gierak-Onoszko
Wojciech Gilewicz
Olga Gitkiewicz
Agnieszka Glińska
Monika Glosowitz
Alicja Głuszek
Anna Goc
Weronika Gogola
Paweł Goźliński
Sylwia Góra
Katarzyna Górna
Mateusz Górniak
Justyna Górowska
Olga Górska
Agnieszka Graff
Hubert Gromny
Magdalena Grzebałkowska
Wioletta Grzegorzewska
Aneta Grzeszykowska
Krzysztof Gutfrański
Tomasz Gutkowski
Małgorzata Halber
Maria Halber
Anna Halbersztat
Julia Harasimowicz
Maciej Hen
Anka Herbut
Marta Hermanowicz
Liliana Hermetz
Ewa Hevelke
Urszula Honek
Olga Hund
Łucja Iwanczewska
Inga Iwasiów
Elżbieta Jabłońska
Urszula Jabłońska
Mirosław P. Jabłoński
Michał Jachuła
Karol Jachymek
Agnieszka Jakimiak
Maciej Jakubowiak
Konrad Janczura
Zuzanna Janin
Dobromiła Jankowska
Michał Januszaniec
Jerzy Jarniewicz
Ewelina Jarosz
Karolina Jarzębak
Anna Kałuża
Sonia Kamińska-Tarkowska
Marcelina Karcz
Marta Karpińska
Joanna Karpowicz
Małgorzata Kaźmierczak
Bożena Keff
Magdalena Kicińska
Anna Kiejna
Igor Kierkosz
Agnieszka Kilian
Tomek Kitliński
Barbara Klicka
Kaśka Klimek
Szymon Kloska
Bartolomeo Koczenasz
Emilia Konwerska
Aldona Kopkiewicz
Szczepan Kopyt
Joanna Kordjak
Elżbieta Korolczuk
Ewelina Korostyńska
Patryk Kosenda
Mateusz Kowalczyk
Marta Kowalewska
Kinga Kowalska
Magdalena Kownacka
Adam Kozicki
Magdalena Kozłowska
Joanna Krakowska
Zofia Król
Monika Ksieniewicz
Katarzyna Kubisiowska
Joanna Kuciel-Frydryszak
Małgorzata Kuciewicz
Marta Kudelska
Kamil Kuitkowski
Marcin Kulawik
Justyna Kulikowska
Paweł Kulka
Aleksandra E. Kumala
Dagny Kurdwanowska
Agata Kus
Przemysław Krzakiewicz Swaryczewski
Monika Kwaśniewska
Michał Laskowski
Grzegorz Laszuk
Małgorzata Lebda
Ewelina Lebida
Diana Lelonek
Krystyna Lenkowska
Jacek Leociak
Dorota Leśniak-Rychlak
Katarzyna Lewandowska
Karolina Lewestam
Magadalena Link-Lenczowska
Aleksandra Lipczak
Justyna Lipko-Konieczna
Renata Lis
Elżbieta Łapczyńska
Anna Łazar
Hanna Łozowska
Radek Łukasiewicz
Małgorzata Maciejewska
Magdalena Maciudzińska-Kamczycka
Ewa Majewska
Maciej Makselon
Natalia Malek
Agata Małodobry
Cecylia Malik
Jadwiga Malina
Barbara Marcoń-Trojanowska
Miłosz Markiewicz
Michał Michalski
Martyna Miller
Maria Morzuch
Magdalena Moskal
Magdalena Morawik
Witold Mrozek
Maja Murawska
Weronika Murek
Grzegorz Myćka
Luiza Nader
Damian Josef Neć
Małgorzata Nieciecka-Mac
Małgorzata Nocuń
Konrad Nowacki
Bartosz Nowak
Dorota Nowak
Tomasz Nowak
Justyna Nowicka
Piotr Nowicki
Wojciech Nowicki
Ryszard Nycz
Monika Ochędowska
Piotr Oczko
Maciej Oleksy
Ewa Opałka
Karolina Oponowicz
Magdalena Orlińska
Marcin Orliński
Witek Orski
Joanna Ostrowska
Emilia Orzechowska
Patrycja Orzechowska
Anna Pajęcka
Mateusz Pakuła
Tomasz Paszkowicz
Ewa Pawlak
Paweł Pawlak
Joanna Pawlik
Joanna Pawluśkiewicz
Roman Pawłowski-Felberg
Anna Pekaniec
Jędrzej Piaskowski
Grzegorz Piątek
Ada Piekarska
Anna Piekutowska
Aleksandra Pietrzak
Marta Pilarska
Przemysław Pilarski
Joanna Piotrowska
Tomasz Pindel
Adam Pluszka
Kacper Pobłocki
Dominik Podsiadły
Joanna Pogorzelska
Marcin Polak
Karolina Połom
Karol Poręba
Arkadiusz Półtorak
Aneta Prymaka-Oniszk
Zdenka Pszczołowska
Magdalena Pytlak
Marek Rabij
Joanna Rajkowska
Agnieszka Rayzacher
Małgorzata Rejmer
Bartek Remisko
Zofia Reznik
Wiola Rębecka-Davie
Maciej Robert
Zbigniew Rokita
Agata Romaniuk
Marta Romankiv
Patryk Różycki
Stanisław Ruksza
Joanna Ruszczyk
Łukasz Rusznica
Marta Ruszkowska
Jan Rybicki
Agnieszka Rzonca
Kinga Sabak
Barbara Sadurska
Piotr Sadzik
Paweł Sajewicz
Zuzanna Sala
Anna Sańczuk
Ola Schmida
Beata Seweryn
Sławomir Shuty
Piotr Siemion
Karol Sienkiewicz
Małgorzata Sikorska-Miszczuk
Max Skorwider
Magda Skrzeczkowska
Mateusz Skucha
Dominika Słowik
Grażyna Smalej
Zofia Smełka-Leszczyńska
Paweł Sołtys
Agnieszka Sowińska
Natalia Soszyńska
Mikołaj Spodaryk
Mikołaj Spodaryk jr.
Filip Springer
Xawery Stańczyk
Olga Stanisławska
Przemek Staroń
Magdalena Staroszczyk
Justyna Stasiek-Harabin
Maja Staśko
Klemens Stępniewska
Ewa Stusińska
Karolina Sulej
Hubert Sulima
Katarzyna Surmiak-Domańska
Łukasz Surowiec
Joanna Synowiec
Marta Syrwid
Małgorzata Swaryczewska-Krzakiewicz
Patryk Szaj
Ishbel Szatrawska
Katarzyna Szaulińska
Weronika Szczawińska
Ziemowit Szczerek
Kazimiera Szczuka
Małgorzata Szczurek
Katarzyna Szopa
Wit Szostak
Wojciech Szot
Monika Sznajderman
Agnieszka Szpila
Kuba Szreder
Bella Szwarcman-Czarnota
Karolina Szymaniak
Sylwia Szymaniak
Katarzyna Szyngiera
Marta Szypulska
Wojciech Śmieja
Magdalena Środa
Jacek Świąder
Maria Świątkowska
Marcin Świątkowski
Monika Świerkosz
Alina Świeściak-Fast
Izabela Tadra
Artur Tajber
Iza Tarasewicz
Piotr Tarczyński
Ewa Tatar
Małgorzata Tekiel
Małgorzata Tkacz-Janik
Wojciech Tochman
Mo Tomaszewska
Antonina Tosiek
Łukasz Trzciński
Magdalena Ujma
Monika Ujma
Hana Umeda
Mike Urbaniak
Sylwia Urbańska
Judyta Wachowska
Dorota Walczak-Delanois
Katarzyna Waligóra
Maria Wasilewska
Danuta Wawrowska
Katarzyna Wąs
Gosia Wdowik
Monika Weychert
Ewelina Węgiel
Przemysław Wielgosz
Karolina Wiktor
Marcin Wilk
Mirosław Wlekły
Ludwika Włodek
Aleksandra Wojtaszek
Olga Wolniak
Maja Wolny
Barbara Woźniak
Jaśmina Wójcik
Aleksy Wójtowicz
Paulina Wrocławska
Olga Wróbel
Grzegorz Wysocki
Katarzyna Wyszkowska
Iwona Zając
Weronika Zalewska
Aga Zano
Anna Zaradny
Agnieszka Zawadowska
Ola Zbroja
Liliana Zeic
Aleksandra Zielińska
Sylwia Ziętek
Magdalena Ziółkowska
Anna Maria Zygmunt
Małgorzata Żarów
Paweł Ponury Żukowski
Rafał Żwirek
Krzysztof Żwirski