Stolarze, snycerze i zabawkarze. Rusza 17. edycja festiwalu Re:tradycja – Jarmark Jagielloński
W drugiej połowie lata Lublin staje się punktem spotkania dwóch czasowych porządków. Dawno zapomniane tradycje wracają na ulice miasta i dają się poznać współczesnym fanom rzemiosła, sztuki i muzyki. Re:tradycja – Jarmark Jagielloński to festiwal, dający kulturze tradycyjnej wybrzmieć w nowym, twórczym kontekście – nie tylko przywraca do życia zapomniane techniki i obszary sztuki, ale daje też współczesnym twórcom i odbiorcom szansę na reinterpretację kulturowego dziedzictwa, a także na stworzenie zupełnie nowych środków wyrazu inspirowanych przeszłością. Organizatorzy festiwalu co roku zapraszają do współpracy rzemieślników, muzyków oraz animatorów, którzy odpowiedzialni są za rozbudowany program festiwalu, na który składają się warsztaty, spektakle muzyczne, spotkania i pokazy filmowe. Istotną częścią wydarzenia jest główna produkcja muzyczna – koncert re:tradycja łączy muzyków tradycyjnych z wykonawcami ze sceny współczesnej, którzy wymieniając się swoimi doświadczeniami, wykonują wspólnie repertuar tradycyjny w aranżacjach przygotowanych specjalnie na festiwal. Dialog współczesności z dorobkiem kulturowym przeszłości jest centralnym motywem wydarzenia, który widoczny jest we wszystkich festiwalowych modułach.
Z rąk do rąk
Elementem Re:tradycji – Jarmarku Jagiellońskiego, który cieszy się niezwykle dużym zainteresowaniem, jest część warsztatowa. W ramach Letniej Szkoły Tradycji (organizowanej przez Fundację Kultura Enter), goście mogą pod okiem doświadczonych rzemieślników nauczyć się podstaw tradycyjnych technik – w tym roku skupionych wokół obróbki drewna.
Arkadiusz i Joanna Zychowie z Kozłówki na Lubelszczyźnie prowadzą własny warsztat w którym zajmują się m.in. obróbką drewna. Arek buduje instrumenty, zajmuje się również ciesielstwem, czyli stawianiem drewnianych domów, a Joanna szyje poduszki lniane wypełnione łuską gryki i angażuje się w pracę z drewnem. Wykonują też meble na zamówienie z różnych gatunków drzew – gruszy, śliwy czy orzecha włoskiego. Małżeństwo podczas festiwalu spotkamy zarówno na warsztatach, gdzie nauczą uczestników budowy zydelka czy półki bez użycia gwoździ, jak i na stoisku Jarmarku Jagiellońskiego czyli targów sztuki ludowej i tradycyjnego rzemiosła, gdzie będzie można zakupić ich wyroby.
Jedną z ciekawszych gałęzi stolarstwa jest snycerstwo. Snycerz nie zajmuje się zwykłą obróbką drewna – jest właściwie rzeźbiarzem, specjalizującym się w drewnianych zdobieniach, wykonywanych m.in. za pomocą specjalnego noża, który Niemcy nazywają Schnitzer – stąd polska nazwa profesji. Snycerskie arcydzieła są jednym z charakterystycznych elementów elewacji wiejskich domów na Podlasiu. Wyjątkową popularność zyskały szczególnie okiennice we wsiach Puchły, Soce i Trześcianka w dolinie Narwi. To za sprawą szlaku nazywanego Krainą Otwartych Okiennic, którego współtwórcą jest Jerzy Ostapczuk – konserwator zabytków architektonicznych, mebli i obiektów etnograficznych. Ekspert poprowadzi grupę warsztatową poświęconą snycerstwu, którą zapozna z najważniejszymi elementami teoretycznymi, m.in. podstawami konserwacji drewna. Uczestnicy i uczestniczki pod jego okiem zapoznają się z narzędziami snycerskimi, a następnie za ich pomocą wytną tradycyjną ozdobę nadokienną, charakterystyczną dla północnego Podlasia.
Równie misterną i zaawansowaną techniką obróbki drewna co snycerstwo jest toczenie, wymagające dość dużej wprawy i precyzji. Rzemieślnik używając tokarki, obraca kawałek drewna i skrawa jego powierzchnię, w procesie przypominającym nieco kształtowanie kawałka gliny na kole garncarskim – jednak w przypadku toczenia dużo łatwiej o nieodwracalny błąd. To, co zostało odcięte, nie da się tak łatwo przytwierdzić z powrotem jak np. w przypadku lepkiej gliny. Toczone wyroby rzemieślnicze spotkamy zarówno na stoiskach Jarmarku, jak i zapoznamy się z nimi w ramach pracy warsztatowej.
Mniej praktyczny a spełniający większą rolę estetyczną jest drzeworyt, o którym podczas festiwalu opowie m.in. Józef Lewkowicz – popularyzator sztuki ludowej i aktywny członek Stowarzyszenia Twórców Sztuki Ziemi Lubaczowskiej. Jego także spotkamy zarówno na stoisku, jak i podczas realizowanych warsztatów, gdzie uczestnicy i uczestniczki pod okiem artysty przy użyciu dłut i noży wykonają własny drzeworyt. Jest to rodzaj stempla lub drewnianej matrycy, która pokrywana jest farbą, by następnie odbić za jej pomocą dany obraz na papierze.
Każda gałąź przemysłu pozostawia jakieś odpady i nieużytki, które często znajdują twórcze zastosowanie. Taka historia stoi za zabawkarstwem. Zimą, kiedy ubywało zajęć na wolnym powietrzu, rzemieślnicy pracujący z drewnem wykorzystywali nadmiar czasu i pozostały surowiec do wytwarzania zabawek, które sprzedawane były na odpustach i jarmarkach. Dużo radości, zarówno młodszym, jak i starszym, przyniosą spotkania z tradycyjnymi zabawkarzami, którzy przyjadą do Lublina z Żywiecczyzny, Podkarpacia czy ukraińskiego Jaworowa. Na ich stoiskach znajdziemy drewniane ptaszki, koniki czy bryczki, a także wiele innych, niespotykanych nigdzie indziej zabawek.
W ramach Letniej Szkoły Tradycji odbędą się też spotkania tematyczne dotyczące drewnianej architektury Nadsania i ochrony drewnianych zabytków architektonicznych. Oprócz tego w czasie festiwalu Re:tradycja twórcy ludowi poprowadzą też warsztaty z malowania zabawek jaworowskich czy rzeźby ludowej w korze. W programie znajdziemy również wystawy fotografii archiwalnych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Lublinie, wystawę drzeworytów i linorytów artystów młodego pokolenia – Kamili i Jakuba Sobczaków z Pracowni Kraska – czy specjalną ekspozycję poświęconą postaci Antoniego Małka – sitarza z miejscowości Rzeczyce, który kontynuuje tradycje rodzinne wyrabiając drewniane łuby, z których buduje sita.
Dylu, dylu na badylu
Jak co roku najmłodsi uczestnicy festiwalu nie będą mieli okazji do nudy. Z myślą o nich powstanie kolejne Podwórko Re:tradycji – w tym roku królować będzie na nim drewno i drewniane zabawki. National Museum of Play w Rochester od lat tworzy listę najlepszych zabawek świata – National Toy Hall of Fame. W 2008 roku zabawką roku został... patyk. Każdy, kto spędził w dzieciństwie choć trochę czasu na zabawach w plenerze, wie, że przy odrobinie wyobraźni ten niepozorny przedmiot może pełnić dziesiątki (jeśli nie setki) funkcji i być podstawą najróżniejszych gier i zabaw. W ramach festiwalu Leśna Baza NaTurka odwiedzi Podwórko Re:tradycji, by przeprowadzić cykl warsztatów, które całą uwagę poświęcą kijkom, badylom, witkom i patykom. Z patyków można zbudować szałas, łuk, grać w kiczkę czy wesprzeć się na większym okazie w trakcie pieszej wędrówki. Inspektor Bywak z Bazy NaTurka opowie, co żyje na patykach i w patykach, o czym świadczą specyficzne znaki na korze, a także, kto w patykach upatruje pożywienia. Muzyczny teatr Słuchaj Uchem (Kaja, Gabriel i Janusz Prusinowscy oraz Piotr Piszczatowski) zajmie się z kolei wprowadzeniem najmłodszych w tajniki patykowych gier z całego świata – zabawy pasterskie i podwórkowe czy tańce, które umilają czas dzieciom z najbardziej odległych zakątków globu lub były niegdyś elementem treningu młodych wojowników.
Na Podwórku Re:tradycji nie może zabraknąć miejsca dla ruchomych zabawek wykonanych przez Jana Puka, twórcy ludowego, który w tym roku świętuje 35-lecie swojej działalności. Młodzi goście będą mogli przetestować jego dzieła w praktyce, ułożyć klockowe puzzle z obrazami lubelskiego malarza Stanisława Koguciuka czy zagrać na tradycyjnych kaszubskich instrumentach – burczybasie i diabelskich skrzypcach. O oprawę muzyczną i zapoznanie z tradycyjnymi ukraińskimi zabawami zadba dziecięcy zespół Rankova Rosa z Równego w Ukrainie.
Na Jagiellońskim szlaku handlowym
Istotnym elementem festiwalu jest, obecny w nazwie wydarzenia, Jarmark Jagielloński, czyli trzydniowe targi sztuki ludowej i tradycyjnego rzemiosła, na których wystawiają się nie tylko twórcy z Polski, ale także Litwy, Słowacji Ukrainy czy Węgier. W pierwszych latach festiwal nawiązywał szeroko do dziedzictwa Jagiellonów i szlaków handlowych, które wiodły niegdyś przez Lublin. Jarmark kontynuuje ten wątek i jest okazją nie tylko do wyposażenia się w unikalne rękodzieło, ale też do poznania artystów i zobaczenia na własne oczy, jak powstają ich twory. Niektórzy z wystawców zaproszą gości do udziału w specjalnych warsztatach. Tegoroczne targi skupią się oczywiście wokół tematu przewodniego całego festiwalu – obróbki drewna. Spotkamy się zatem z rzeźbiarzami, zabawkarzami, lutnikami, twórcami malowanych skrzyń, ozdobnych pudeł, stołków i drzeworytów. Tym samym Jarmark jest ciekawym przedłużeniem części warsztatowej, w ramach której goście mogą samodzielnie przekonać się, jakiej wprawy wymaga stworzenie dzieł, które zobaczą na stoiskach wystawców.
Muzyczna strona Festiwalu
Jak co roku każdy dzień warsztatów, wystaw i targów wieńczyć będą wydarzenia muzyczne. Specjalna produkcja festiwalowa, piątkowy koncert re:tradycja, zaprosi nas do zapoznania się z repertuarem śpiewaczym i instrumentalnym polskiej części Polesia, który zostanie zaprezentowany w nowych aranżacjach. Za część tradycyjną koncertu odpowiada Poleski Skład Smyczkowy oraz zespół Polesie_PL. Natomiast współczesnej interpretacji lokalnego repertuaru dokona kompozytor muzyki filmowej, aranżer, imultiinstrumentalista Atanas Valkov, a także artystka Jagoda Valkov, posługująca się różnymi technikami śpiewu.
W ramach sobotnich i niedzielnych koncertów spotkamy się natomiast z ciekawymi przedstawicielami sceny muzyki szukającej inspiracji w muzyce tradycyjnej z Francji, Estonii, Polski i Rumunii. Na Błoniach pod Zamkiem wystąpią eksperci od talharpy, czyli grupa Puuluup, elektroakustyczny zespół Lolomis, rumuńska formacja Balkan Taksim czy łączący wpływy tradycyjne z nowoczesnością zespół Odpoczno. W bazylice oo. Dominikanów z akustycznym koncertem wystąpi grupa Wernyhora, kontynuująca tradycje muzyczne Bojków.
Po piątkowych i sobotnich koncertach odbędą się potańcówki, na których zagrają kapele Hajda Banda / Гайда Банда, Prusinowski Trio i Goście, Orkiestra Jarmarku Jagiellońskiego, Kapela Batareja i Cmolaskie Chłopoki.
Wstęp na wydarzenia jest bezpłatny, na część z nich obowiązuje rezerwacja miejsc. Pełny program festiwalu dostępny jest na stronie.
Materiał przygotowany przez Warsztaty Kultury w Lublinie.