Kordian, czyli polska alternatywa
Dramat Słowackiego w nowej odsłonie: tym razem w Teatrze Narodowym
W wielkim uproszczeniu można powiedzieć, że w dotychczasowych inscenizacjach mieliśmy dwa różne odczytania „Kordiana”: dramat jednostki albo zbiorowy dramat racji politycznych. W pierwszej interpretacji Kordian przemienia się w Hamleta. (Jacek Trznadel nazwał go wprost „polskim Hamletem”). Kiedy Kordian zastanawia się „Żyć? Alibo nie żyć?”, nie mamy najmniejszych wątpliwości, że to trawestacja „Być albo nie być?”. Młody bohater (w pierwszych scenach Kordian ma 15 lat!) staje sam wobec całego zła otaczającego go świata. Podnosi rękę na władzę – tak jak buntownik z Elsynoru – która ma pozory legalności.
Przypomnijmy, poeta zaczął pisać dramat w 1833 r. (wydał rok później), czyli nazajutrz po klęsce powstania listopadowego. Młodzieńcy, podobni do Kordiana, zanim starli się z Moskalami, musieli przekonać do czynu starsze pokolenie, dawnych herosów wojen kościuszkowskich i napoleońskich, z których teraz wielu wiernie służyło carowi. Pracowali lojalnie w policji czy w cenzurze.
Andrzej Kijowski w „Nocy listopadowej” pisał o porze, w której spiskowcy zbierali się, by rozpocząć powstanie: „W kasynach i resursach lało się wino i trzaskały karty do gry. Mieszczanie zamykali sklepy i warsztaty, zabierali się do sutej kolacji i do snu. W pałacowych gabinetach snuły się intrygi, zawiązywały się kliki, spółki, mariaże. Nikt tu nie myślał o wolności. Bo już jej instynkt zamierał w narodzie pobitym i oszukanym”.
Kordian, wcielenie wzorowanego na Hamlecie mitu spiskowca europejskiego, jak określał go wspomniany Jacek Trznadel, przeciwko „niemyślącym o wolności” wygłaszał swój pesymistyczny monolog, pod którym podpisałby się z pewnością książę duński:
Niech się rojami podli ludzie plemią
I niechaj plwają na matkę nieżywą;
Nie będę z nimi!