Stany nadzwyczajne i ograniczenia. Co wolno i czego nie można w czasie kryzysu

Wprowadzony na terenie części województwa dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego stan klęski żywiołowej jest pierwszym stanem klęski ogłoszonym w III RP. W 1997 r. nie wprowadzono go, bo konstytucja, która go przewiduje, miała dopiero wejść w życie; nie było jeszcze odpowiedniej ustawy. Nie wprowadzono go też podczas powodzi w 2010 r., choć wtedy ustawa o stanie klęski żywiołowej już obowiązywała. Nie wprowadzono go też podczas innych powodzi. Być może powodem była niechęć państwa do płacenia odszkodowań za szkody wynikłe z naruszenia konstytucyjnych praw i wolności, których ograniczenie dopuszcza się w trakcie, wymienionych w konstytucji, trzech stanów nadzwyczajnych. To:

• stan wyjątkowy, ogłaszany w sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego (na 90 dni z możliwością przedłużenia przez prezydenta na wniosek rządu),

• stan klęski żywiołowej, czyli „katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach” (maks. 30 dni z możliwością przedłużenia),

• stan wojenny, wprowadzany (bezterminowo przez prezydenta na wniosek rządu) w razie „zewnętrznego zagrożenia państwa (…), zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji”.

Konstytucja stanowi, że „działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa”. Tego warunku nie spełniał pierwszy – i jak dotąd jedyny – stan wyjątkowy wprowadzony w 2021 r.