Polska zagroziła rządowi USA zerwaniem negocjacji na zakup systemu obrony powietrznej Wisła opartego na wyrzutniach Patriot. Taką groźbę zawiera wysłany 12 lipca list, podpisany przez wiceministra obrony Bartosza Kownackiego. Adresatem pisma jest szef Agencji Współpracy Obronnej DSCA, zostało też skierowane do wiadomości zastępcy sekretarza obrony do spraw eksportu i współpracy obronnej Ann Cataldo i dyrektor biura bezpieczeństwa technologii obronnych Pentagonu Beth McCormick. Cała trójka zajmuje swe stanowiska od czterech lat, dobrze zna polski program Wisła i wielokrotnie spotykała się z przedstawicielami obecnego i poprzedniego rządu w Warszawie. Dla wszystkich treść listu była szokiem.
Wytłuszczony przez nadawcę akapit pisma mówi, że „transfer 12 technologii oznaczonych w offsecie jako niezbędne, zgodnie z polskimi przepisami, ma zasadniczy wpływ na podpisanie Letter of Offer and Acceptance (LOA) przez rząd Rzeczpospolitej Polskiej. Niespełnienie tych założeń spowoduje odrzucenie oferty offsetowej, co skutkować będzie zakończeniem postępowania na pozyskanie systemu WISŁA PATRIOT”. W dalszej części listu Bartosz Kownacki prosi o „ustosunkowanie się do jego postulatów w możliwie najbliższym terminie”.
Wizyta Trumpa nie pomogła
Owe postulaty, dotyczące offsetu i transferu technologii, obejmują kluczowe elementy składowe przyszłego systemu obrony powietrznej, jaki Polska planowała kupić od Amerykanów – i jednocześnie najbardziej nowoczesne, częściowo wręcz nieistniejące obecnie komponenty. Kownacki domaga się w pierwszym etapie umowy częściowego transferu technologii systemu dowodzenia IBCS od Northrop Grummana, rakiety przechwytującej PAC-3 MSE od Lockheed Martina, wyrzutni od Raytheona i Lockheed Martina oraz obszaru zarządzania programem od Raytheona.
W drugim etapie resort obrony chce reszty z 12 tzw. niezbędnych założeń krytycznych offsetu (niejawnych), w tym „dotyczących radaru dookólnego AESA GaN i rakiet SkyCeptor”, sugerując przeniesienie do Polski całej produkcji stacji radiolokacyjnej. Wcześniej przedstawiciele USA zastrzegali, że transfer technologii rakiet PAC-3 MSE jest wykluczony. Eksport oprogramowania nowatorskiego systemu IBCS na tak wczesnym etapie jest także bardzo wątpliwy. Teraz okazuje się, że bez nich umowy nie będzie.
Tyle że jeszcze na początku lipca MON i osobiście minister Antoni Macierewicz przekonywali, że uzyskali od Amerykanów zgodę na zakup „baterii rakiet Patriot w najnowocześniejszej konfiguracji, takiej, jakiej używają wojska USA”. Mało tego, minister zapewniał, że wraz z uzbrojeniem będą Polsce udostępnione najnowocześniejsze technologie i że Stany Zjednoczone do tego się zobowiązały. Tak Macierewicz tłumaczył treść ogłoszonej w dniu wizyty w Warszawie prezydenta Donalda Trumpa, niewiążącej prawnie „deklaracji intencji”.
Przez następne tygodnie powtarzał, jak wielki odniósł sukces – on sam i jego współpracownicy. Już wtedy w biurze ministra Kownackiego musiało powstawać pismo, wysłane formalnie tydzień po wylocie Trumpa. Jego treść potwierdza opinie wielu znawców procedur zakupów zbrojeniowych, że określana przez Macierewicza mianem przełomowej polityczna deklaracja nie ma żadnego formalnego przełożenia na zakup przez Polskę Patriotów. Tego żąda dopiero Bartosz Kownacki w swoim liście, domagając się gwarancji offsetu i transferu technologii.
Dopiero list Kownackiego mówi o „zniesieniu ograniczeń eksportowych dla technologii w systemie Patriot”. Ma to umożliwić „firmom amerykańskim otrzymanie zgód i przeniesienie lub udostępnienie maksymalnego zakresu technologii”, wymaganych przez Polskę w ramach offsetu. Wiceminister opiera swe żądania na wynikach „rozmowy ministra Macierewicza z prezydentem USA Donaldem Trumpem”, swojej własnej rozmowy z zastępcą sekretarza wojsk lądowych Ann Cataldo i ogłoszonej 6 lipca w Warszawie deklaracji intencji.
Trzeba tu zaznaczyć, że w oficjalnym programie wizyty Trumpa w Polsce nie było rozmowy w cztery oczy z Macierewiczem. Można też wyrazić podejrzenie, że treść deklaracji – przygotowanej w pionie Macierewicza – była słabo konsultowana z pionem merytorycznym Kownackiego i w ogóle z administracją Pentagonu pchającą do przodu polski program Wisła.
Oczywiście trzeba mieć świadomość, że Amerykanie też grają swoją grę i pewnie chcieliby sprzedać nam swoje uzbrojenie jak najdrożej przy jak najniższym poziomie udostępniania technologii. Jednak ostatnie ponad dwa lata negocjacji międzyrządowych i z głównym wykonawcą – Raytheonem – przekonały USA, że Polska oczekuje więcej niż np. Rumunia czy Szwecja. Że chce – za spory wydatek liczony w miliardach dolarów – wziąć udział w technologicznym skoku.
Polska gra va banque
Były dowody na to, że USA są skłonne iść nam na rękę – zgodziły się np. na wyjątkowe udostępnienie elementów systemu dowodzenia IBCS równolegle z jego wprowadzaniem do uzbrojenia u siebie. Firma Raytheon z kolei przekonała swojego izraelskiego partnera, Rafaela, by podzielił się technologią produkcji rakiet SkyCeptor. Takie przynajmniej padały publicznie deklaracje. List Kownackiego wydaje się dowodzić, że Polska powątpiewa w szczerość tych zapowiedzi i dlatego domaga się gwarancji od rządu USA.
Ale to właśnie wywołuje u Amerykanów alergię. Rząd, sprzedający uzbrojenie w procedurze FMS (Foreign Military Sales), nie ma nic wspólnego z porozumieniami offsetowymi zawieranymi z dostawcami i nie może ich gwarantować. Również kwestia udostępnienia Polsce najnowocześniejszych technologii rakietowych, radarowych i zarządzania polem walki to sfera ochrony kluczowych interesów USA, bo na przewadze w zbrojeniach kraj ten buduje swoją pozycję w świecie. I nie chodzi o to, czy ufa czy nie ufa tak bliskiemu sojusznikowi jak Polska. Po prostu sprzedaje produkty zawierające wysokie technologie, a nie ich tajemnice.
Polska rozpoczęła grę va banque, która może się skończyć fiaskiem całego programu Wisła, trwającego już ponad dekadę. Byłaby to niewyobrażalna strata, nie tyle dla wizerunku MON, ile dla zdolności i przyszłości sił zbrojnych. Polska nie ma czym się bronić przed atakiem rakiet balistycznych, bardzo słabo wygląda obrona przed pociskami manewrującymi. System Wisła miał dać wojsku podstawowe zdolności obronne na współczesnym polu walki, miał też – owszem – dać przemysłowi technologie do budowy niższych pięter obrony powietrznej.
Pogodzenie wymogów zdolności wojskowych i modernizacji przemysłu jest zawsze dylematem. Część krajów – jak np. Rumunia – pogodziła się z tym, że aby szybko mieć zdolności, trzeba kupić system „z półki”, bez offsetu. Inne, jak Niemcy, inwestują w budowę nowatorskiego systemu z innym dostawcą. Polska chciała mieć i jedno, i drugie – stąd propozycja dwufazowej umowy na obecne baterie Patriotów w miarę szybko, a potem „system naszych marzeń”. Obecne stanowisko MON wydaje się sugerować, że Polska gotowa jest nie mieć niczego.
List nie nosi klauzuli tajności i został napisany po polsku. Dopisek na dole strony mówi, że jego merytoryczna treść powstała w Biurze do spraw Umów Offsetowych MON.