Nie, nie chodzi o rzekomą niechęć Polaków do uchodźców z Afryki. Chodzi o największy prowadzony obecnie przetarg zbrojeniowy, w którym wygrały francuskiej produkcji Caracale. Wedle wczorajszego oświadczenia Ministerstwa Rozwoju Polska ich jednak nie kupi. Najbardziej prawdopodobną opcją zastępczą są amerykańskie Black Hawki, częściowo produkowane w Polsce.
Po trwających rok negocjacjach Ministerstwo Rozwoju podało, że Polska nie osiągnęła w rozmowach z francuskim dostawcą, Airbus Helicopters, satysfakcjonujących warunków porozumienia offsetowego, a zatem kończy negocjacje z wynikiem negatywnym. Ministerstwo przypomniało, że wartość offsetu – czyli inwestycji bądź umów podpisanych przez dostawcę dla strony polskiej – musiałaby wynosić tyle, ile wynegocjowana przez MON wartość zamówienia, czyli 13,4 mld złotych.
Trzeba tu przypomnieć, że wybór H225M Caracal jako przyszłego śmigłowca wielozadaniowego dla polskiej armii ogłosił 21 kwietnia 2015 r. prezydent Bronisław Komorowski. Razem z tą decyzją ogłosił inną, potencjalnie o wiele bardziej kosztowną, o wyborze Patriota firmy Raytheon jako podstawy przyszłego systemu obrony powietrznej Polski. Ale to oburzenie na dokonany przez wojsko wybór francuskiej maszyny było większe: bo w Polsce były dwa zakłady zagranicznych firm, które poczuły się pokrzywdzone. Sprzedany niegdyś włoskiej korporacji Finmeccanica zakład Agusta/Westland PZL Świdnik i należący do Amerykanów z Sikorsky’ego PZL Mielec, produkujący kadłuby do słynnych Black Hawków.
Krótko po decyzji MON, ogłoszonej przez prezydenta i wspartej wspólną konferencją wojska w Sztabie Generalnym, zaczęły się testy wybranego śmigłowca w Powidzu i po ich pozytywnym zakończeniu negocjacje offsetowe z ówczesnym ministerstwem gospodarki, obecnie rozwoju. Umowa śmigłowcowa, będąca jednym z kluczowych elementów programu modernizacji technicznej wojska, podlegała zarazem tzw. starej ustawie offsetowej, w myśl której Polska jako klient chciała otrzymać zwrot wydatków na uzbrojenie w formie inwestycji firmy bądź kraju dostawcy w różnych obszarach gospodarki. Warunkiem była równowaga kwot nakładów z obu stron – tyle, ile wydajemy, mieliśmy dostawać, oczywiście po uwzględnieniu mnożników za transfer technologii. Bo przecież nikt na świecie nie będzie dopłacał za sprzedaż produktów.
Kwota 13,5 mld złotych zaskoczyła MON. Ministerstwo przewidywało wcześniej, że kupi 70 wielozadaniowych maszyn za maksymalnie 8 miliardów. Po wybraniu w przetargu oferty francuskiej i stwierdzeniu, że konkurenci za podobną cenę nie przedstawili spełniających wymogi ofert, zdecydowano o zmniejszeniu liczby zamawianych helikopterów do 50, wśród których miały się znaleźć te najbardziej i najpilniej potrzebne: wersje ratunkowe i zwalczania okrętów podwodnych dla Marynarki Wojennej RP.
Ale wybór wojska od początku kwestionowali politycy PiS i lobbyści firm Sikorsky i Agusta/Westland. Żeby być wobec nich fair, pytanie o sens zamawiania śmigłowca od Airbusa, nawet z gwarancją wielkich inwestycji, w sytuacji posiadania dwóch fabryk helikopterowych w Polsce, było zasadne. Jednak MON upierało się przy wyborze Francuzów, a szykująca się wtedy do kampanii wyborczej opozycja nie mogła znaleźć lepszego tematu dla uzasadnienia swej krytyki rządu. Wskutek tego Caracale stały się dla PiS złem dezindustrializacji Polski, a śmigłowce obiecywane przez PZL Świdnik i PZL Mielec – zbawieniem.
PiS szedł do wyborów z hasłem zerwania obiecanego Francuzom kontraktu. Ale po zmianie struktur ministerialnych rozpoczął negocjacje offsetowe, które kilkukrotnie przedłużano. W tym czasie wiele razy minister Antoni Macierewicz sygnalizował, że jego zdaniem wybór Caracali był błędem, a kontrakt powinny dostać fabryki zlokalizowane w Polsce. Ostatecznie, po roku negocjacji, Ministerstwo Rozwoju postanowiło o ich zakończeniu z negatywnym wynikiem. Resztą ma się zająć Inspektorat Uzbrojenia MON, którego szef, gen. bryg. Adam Duda, jeszcze wczoraj wieczorem wiedział o tych rozstrzygnięciach wyłącznie z mediów. Ale to nie pierwszy raz, gdy pod rządami obecnego ministra do niego jako ostatniego docierają kluczowe decyzje...
Teraz do niego, jako szefa IU, będzie należeć „wygaszenie” procedury z Francuzami. Nieoficjalnie wiadomo, że mogą wnieść skargi sądowe. Dużo będzie zależeć od wyniku uzgodnień przyszłotygodniowych konsultacji międzyrządowych Polski i Francji w Warszawie. Kartą przetargową może być inny wielki kontrakt zbrojeniowy na okręty podwodne z pociskami manewrującymi. Wobec niechęci USA do sprzedaży Polsce rakiet Tomahawk jedyną opcją satysfakcjonującą nasze wymagania wydają się francuskie okręty Scorpene z rakietami MdCN. Zamówienie wyceniane wstępnie na 10 mld złotych może ostatecznie okazać się nawet kosztowniejsze od Caracali.
A co może zastąpić francuskie śmigłowce, które tak podobały się polskiemu wojsku? Na krótką metę nic, mówią piloci i podkreślają, że Polskę może czekać kryzys w ratownictwie morskim i zwalczaniu okrętów podwodnych. To właśnie posowieckim helikopterom Mi-14, operującym na Bałtyku w obu rolach, najszybciej kończy się resurs, czyli przydatność do służby. Alternatywy Caracali, na które nas stać, czyli mniejsze Black Hawki i AW149 (bardzo nowoczesne, ale nadal rozwijane) nie zastąpią też „koni roboczych” lotnictwa wojsk lądowych polskiej armii, czyli posowieckich Mi-8, bo mają za małą ładowność.
Zmiana zamówienia wymusi na armii przestawienie potrzeb i nawyków. Ale potencjalnie w nowej ofercie mogą się znaleźć śmigłowce większe i lepsze: S-92 od Sikorsky’ego i AW-101 od Agusty, choć będą droższe od Caracali, a offset za ich zakup jeszcze trudniejszy do wynegocjowania. Z drugiej strony na zakupie Black Hawków, których kadłuby wytwarza Mielec i śmigłowców włoskiej i polskiej konstrukcji ze Świdnika, mogą szybciej skorzystać ich wytwórcy. Postawienie montowni Caracali w Łodzi zajęłoby kilka lat.
Jest jeszcze inny, szerszy aspekt zerwania przez Polskę negocjacji. Airbus od wielu lat był obecny na polskim rynku przemysłu lotniczego. Kupił PZL Okęcie, współpracuje z wieloma podmiotami w produkcji cywilnej i wojskowej. Kontrakt na śmigłowce wielozadaniowej był zdaniem firmy szansą na strategiczne partnerstwo. Stąd pogłoski o planie przejmowania zakładów zbrojeniowych PGZ, określone zaledwie wczoraj przez ministra obrony jako przykład patologii poprzedniego układu władzy. Airbus jest drugim na świecie po amerykańskiej korporacji Lockheed Martin dostawcą uzbrojenia. Z pewnością najbardziej liczącym się w Europie. Dość powiedzieć, że zakłady w Mielcu przejął właśnie Lockheed, po tym jak w 2015 r. sprzedała je mająca kłopoty firma UTC. Amerykanie liczą na spore kontrakty zbrojeniowe w Polsce, które choć w części miałyby rekompensować nakłady na ich obecność wojskową w regionie – w ramach wzmocnienia sił NATO i indywidualnych decyzji USA. Europejski przemysł siłą rzeczy będzie poszkodowany.
Ale amerykańskie Black Hawki prawdopodobnie nie będą w stanie spełnić wszystkich wymagań polskiego wojska. Do ratownictwa morskiego trzeba większych, cięższych śmigłowców, które gotowe jest dostarczyć Leonardo Helicopters, obecny właściciel Świdnika. Tyle że AW-101 i proponowany Polsce też NH-90 wcale nie będą tańsze od Caracala, ba, na pewno będą dużo droższe.
Polska zapewne kupi więc trochę tego, trochę tego, a trochę amerykańskiego, grzebiąc koncepcję jednej platformy helikopterowej, z mozołem wypracowanej przez wojskowych. Tym samym polskie zamówienie na śmigłowce cofa się o 10 lat wstecz, ale być może wreszcie stanie się realne.