Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Kraj

Żniwo Zagłady

Gross pisze, jak Polacy rabowali Żydów

O tym, że niektórzy Polacy odnieśli czysto materialne korzyści z zagłady Żydów, było wiadomo od dawna. Chodziło przy tym nie tylko o tzw. szmalcowników, który podczas okupacji szantażowali współobywateli żydowskiego pochodzenia wydaniem ich w ręce nazistów na pewną śmierć.

Wiadomo było też bowiem o wcale licznych przypadkach zajmowania czy plądrowania mieszkań żydowskich sąsiadów, którzy trafili do komór gazowych lub musieli uciekać przed prześladowcami. Mówiło o tym wiele świadectw i relacji – publikowanych także w Polsce. Wiadomo było również o szokującym procederze przekopywania terenu obozów zagłady – z Treblinką i Brzezinką włącznie – w poszukiwaniu kosztowności czy nawet złotych zębów pozostałych po ofiarach. Dziennikarze i historycy również w tej sprawie zebrali obszerną dokumentację.

Od dawna też zajmujący się Zagładą podnosili, że tego rodzaju grabieże dokonywane na ofiarach były jednym z kluczowych motywów skłaniających Żydów ocalałych z Holocaustu do opuszczenia Polski. Dla jednych szokiem był fakt, że gdy wrócili do swoich przedwojennych mieszkań czy warsztatów, zastali w nich obcych ludzi. Inni, używając najprostszych ludzkich kategorii, zwyczajnie nie potrafili zrozumieć, jak ktoś może czerpać zyski ze śmierci i tragedii bliźnich. 

Nowa książka prof. Jana Tomasza Grossa nie jest więc żadną sensacją. Z tych samych względów zresztą nie powinny nią się stać jego poprzednie głośne publikacje o relacjach polsko-żydowskich, czyli „Sąsiedzi” i „Strach”. „Złote żniwa” jednak sensacją zapewne się staną, a Gross znowu będzie oskarżany o szkalowanie wizerunku Polski i Polaków.

Co jednak ważniejsze: swoim świetnym piórem oraz warsztatem badacza połączonym z publicystyczną pasją kolejny raz wywoła dyskusję nad ważnym – historycznie i moralnie – rozdziałem polsko-żydowskiej historii „na obrzeżach Zagłady” (jak sam napisał w podtytule książki).

Znowu padną pytania o różnice między moralnością czasów pokoju i wojny, o – by użyć terminu Kazimierza Wyki – okupacyjną „moralność wyłączoną” oraz jej druzgocące i długotrwałe skutki; o źródła i rozmaite przejawy polskiego antysemityzmu, ale też jego skutek w postaci żydowskiego antypolonizmu; o zakres współodpowiedzialności za Zagładę jej świadków; o psycho-socjologiczne prawidłowości rządzące zbiorowościami ludzkimi w sytuacjach skrajnych, o obowiązki państwa itd.

Padnie też znowu pytanie o polskie grzechy. Kiedyś długo rozmawiałem o tym z Kazikiem Ratajzerem/Simhą Rotemem, jednym z bojowców powstania w getcie warszawskim, a potem człowiekiem, który doprowadził do nadania kilku swoim polskim przyjaciołom-towarzyszom walki tytułu Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. Powiedział mi wtedy: „Naród, który wypina piersi po ordery – zasłużone – za ratowanie Żydów, powinien też umieć uderzyć się w piersi za swoje winy”. Nie chodzi o odpowiedzialność zbiorową, chodzi o poczucie zbiorowego wstydu. O uświadomienie sobie również tak trudnego narodowego dziedzictwa.

Więcej na ten temat
Reklama
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną