Prosto z książki
Średniowiecze w liczbach. Recenzujemy nowe książki historyczne
Monografia inaczej
Joanna Tokarska-Bakir, Kocia muzyka. Historia chóralna pogromu krakowskiego, Czarna Owca, Warszawa 2024, t. 1, s. 758, i t. 2, s. 1072
Dwutomowa rozprawa profesor Tokarskiej-Bakir nie jest typową monografią tragicznych wydarzeń na krakowskim Kazimierzu 11 sierpnia 1945 r. Autorka ich przyczyny i przebieg analizuje na trzech poziomach: 1. polskiego antysemityzmu mającego długą metrykę i prawie powszechny zasięg, 2. anomii polskiego społeczeństwa wynikającej z warunków niemieckiej okupacji, 3. ekonomicznych i społecznych uwarunkowań lat tużpowojennych, w tym – co istotne – obecności w Krakowie licznego garnizonu wojska sowieckiego oraz rozległych struktur antykomunistycznej konspiracji.
Swoje tezy o bezbronności uratowanych z Zagłady Żydów i bezwzględności, często wręcz zezwierzęceniu ich polskich sąsiadów Tokarska-Bakir uzasadnia perfekcyjnie, wspierając się doskonałym warsztatem historyczno-antropologicznym wykorzystanym do analizy obszernej kwerendy archiwalnej. Komplet przedstawionych dokumentów – relacji ofiar i świadków, protokołów przesłuchań i rozpraw sądowych – zawiera drugi tom. Pierwszy, analityczny, autorka dzieli formalnie na dwie części. Dotyczą one „rekonstrukcji pogromu (Werk) i wyjaśnień, jak do niego doszło (Gwicht), podzielonych na instytucje komunistyczne plus Kościół oraz genealogię przemocy antyżydowskiej w Krakowie”. Czytelnika chciałbym przestrzec: lektura tej doskonałej książki jest wciągająca, ale doskonale uzasadnione opinie o bezwzględności polskich mieszkańców Krakowa, ich brutalności i mitycznej wierze w żydowskie zbrodnie na tle rytualnym wprowadzają w przerażenie.
ANDRZEJ ŻBIKOWSKI
***
Siła opowieści
David Grann, Sprawa Wagera.