Słowianie, dzieci kryzysu. Niby tacy przaśni, a przetrwali najcięższe katastrofy

Wybuchy wulkanów i pandemia dżumy wypromowały Słowian. Ich strategia przetrwania okazała się najskuteczniejsza w dobie załamania klimatycznego i gospodarczego.

Mirosław Gryń/Polityka Rekonstrukcja półziemianki słowiańskiej.

Słowianom wystarczyły zaledwie dwa stulecia, żeby w I tysiącleciu naszej ery opanować jedną czwartą Europy. Kim byli? Takie rozważania utrudnia nasza skłonność do upraszczania przeszłości – łatwo nadajemy uogólniające nazwy zbiorcze (POLITYKA 46/23). Takie nazwy, sugerujące poczucie tożsamości – Celtowie, Germanie, Słowianie – nadawali im sąsiedzi, którzy próbowali jakoś uporządkować „barbarzyński” chaos poza swoimi granicami. Wypromowane przez historyków i geografów rzymskich, bizantyńskich czy frankijskich nabierały z czasem walorów prawdy historycznej.

Ludzie zamieszkujący w wiekach VIII–IX ogromne obszary między Łabą a Dnieprem i między Bałtykiem a Adriatykiem nie odczuwali i nie mogli odczuwać jakiejś „słowiańskiej” wspólnoty doświadczeń historycznych, bo wymyślili ją dopiero dziewiętnastowieczni językoznawcy i historycy. Wcześniej w żadnym z państw Europy Środkowej i Wschodniej nie znajdziemy chęci utożsamienia się z jakąś ponadnarodową Słowiańszczyzną.

Jak Słowianie opanowali Europę

Przyjrzyjmy się ich sukcesowi – szybkiej slawizacji ogromnych obszarów kontynentu. Do tej pory dyskusję o tym zdominowali archeolodzy, którzy dla terenów dzisiejszej Polski zaproponowali dwa alternatywne wyjaśnienia. Jedni (tzw. autochtoniści) widzieli wielotysiącletnią ciągłość demograficzno-kulturową; drudzy (tzw. allochtoniści) podejrzewali późną imigrację wczesnych Słowian nad Wisłę i Odrę z terenów położonych między Dniestrem a Dnieprem. Jedni i drudzy zakładali więc istnienie Słowian na długo przed połową VI w. n.e., kiedy zostali oni zanotowani w źródłach antycznych.