Kamil Janicki dla „Polityki”: Wcale nie jesteśmy narodem szlacheckim

Historia naszej szlachty dowodzi, że państwo może zostać porwane przez masę małych tyranów zapatrzonych w swój interes – mówi Kamil Janicki, autor książki „Warcholstwo”.

materiały prasowe Kamil Janicki

TOMASZ TARGAŃSKI: Jednym z najbardziej modnych typów domu w Polsce jest dworek szlachecki. Niemal wszyscy tytułujemy się paniami i panami. A wśród polskich użytkowników Facebooka w opisie zawodu bardzo często widnieje hasło „szlachta nie pracuje”. To zbieg okoliczności czy coś więcej?
KAMIL JANICKI: Zdecydowanie coś więcej. Mit szlachecki wciąż ma się u nas świetnie. Wszystko, o czym pan wspomniał, jest świadectwem tego, jak głęboko zakorzenił się on w polskiej tożsamości. Mity mają jednak to do siebie, że zwykle więcej jest w nich pobożnych życzeń i zmyśleń niż faktów. I tak właśnie ma się rzecz z mitem szlachty polskiej.

Co w nim nieprawdziwego?
Zacznijmy od tego, że wbrew temu, co lubimy powtarzać, nie jesteśmy narodem szlacheckim. Popularne wyobrażenie jest takie, że szlachta polska była liczna, a co za tym idzie ogromna część dzisiejszych Polaków ma szlacheckie korzenie. Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że panowie herbowi stanowili nawet dziesięć czy dwanaście procent społeczeństwa I Rzeczpospolitej. To nieprawda. Było to ok. 6 proc. w skali całego kraju, a w wielu regionach zaledwie 1–3 proc. Resztę stanowili „plebeje”, czyli chłopi i mieszczanie.

Pod względem liczebności szlachty nie byliśmy wyjątkiem. Na Węgrzech czy w Hiszpanii było jej równie mało jak u nas.
Ale jedynie w Polsce ukształtowało się przekonanie, że ta niewielka, wyobcowana cząstka społeczeństwa ma wyłączne prawo do decydowania o wszystkim. Nad Wisłą plebeje nie byli uważani za obywateli, członków narodu. Pozbawienie ich praw politycznych i dostępu do wspólnej tożsamości szokowało nawet odwiedzających Rzeczpospolitą obcokrajowców. Francuz Hubert Vautrin komentował ze zdumieniem w XVIII w.