Historia matki
Jens Orback, Gdy inni świętowali zwycięstwo. Historia mojej matki, tłum. Justyna Kwiatkowska, Wydawnictwo Ośrodek Karta, Warszawa 2021, s. 268
Szwedzki ekonomista, dziennikarz i polityk, były minister ds. demokracji, integracji i równości płci Jens Orback napisał wstrząsającą książkę. O swojej matce, Niemce z Pomorza pochodzącej z Białogóry (wcześniej Wittenberg). Opowieść sięga w różne rejony przeszłości i teraźniejszości. Opisuje kilka pokoleń, ale koncentruje uwagę przede wszystkim na dramatycznych przeżyciach matki, która jako młoda kobieta doświadczyła opresji, w tym licznych gwałtów, gdy Armia Czerwona nacierała w 1945 r. na Pomorze, a jej żołnierze przez tygodnie stacjonowali we wsiach i miasteczkach. To są wstrząsające przekazy, gęste od faktów i szczegółów ówczesnego życia.
Są też jej losy powojenne, wreszcie liczne współczesne podróże na Pomorze, odbywane z głębokim przekonaniem, że to wyjazdy do Polski. Cytuje zdanie matki: „Bez pomocy uczynnych Polaków nie przetrwalibyśmy końca wojny ani czasu, który nastąpił po niej”. Przyznaje, że nostalgia za przeszłością nie ma charakteru tęsknoty za utraconą materią, dobrami, jest wyłącznie tęsknotą za ludźmi, których już nie ma. Jest to też opowieść o tym, jak udało się synowi skłonić matkę do wspomnień, obudzić jej pamięć. Książka wyszła w językach szwedzkim i niemieckim.
WIESŁAW WŁADYKA
***
Pakt z diabłem
Piotr M. Majewski, Niech sobie nie myślą, że jesteśmy kolaborantami. Protektorat Czech i Moraw 1939–1945, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2021, s. 542
Druga część opowieści Piotra M. Majewskiego o losie Czechosłowacji od kryzysu monachijskiego do końca II wojny rozpoczyna się wraz z wkroczeniem wojsk niemieckich do Pragi w marcu 1939 r.