Trzy piąte człowieka, czyli dlaczego wybuchła wojna secesyjna

Wojna secesyjna była konsekwencją długotrwałego sporu o fundamentalne wartości republiki, o stosunek do niewolnictwa.

Getty Images Byli niewolnicy na dawnej plantacji generała Thomasa Draytona. Po zajęciu plantacji przez wojska federalne zaczęli zbierać bawełnę dla własnego zysku.

Pierwsi afrykańscy niewolnicy postawili stopę na amerykańskiej ziemi w 1619 r., a w momencie wybuchu wojny o niepodległość z Wielką Brytanią w 1775 r. stanowili już 20 proc. z ogólnej liczby 2,5 mln mieszkańców kolonii.

Pojawiły się wówczas pierwsze różnice między Północą i Południem. Znaczny wpływ na świadomość mieszkańców Północy miała działalność osiedlających się tam członków protestanckich grup religijnych, bezkompromisowo potępiających niewolnictwo jako niemoralne. W 1688 r. zamieszkujący Pensylwanię kwakrzy ogłosili pierwszy w historii Ameryki protest grupy religijnej przeciwko niewolnictwu. „Co gorszego może nas spotkać, niż kiedy inny człowiek nas napadnie lub porwie i sprzeda jako niewolników w obce kraje; odcinając mężów od ich żon i dzieci?”. To m.in. pod ich wpływem Północ stała się zarzewiem amerykańskiego ruchu abolicjonistycznego (abolitio – zniesienie) i tam niewolnictwo zlikwidowano do początku XIX w.

Północ i Południe podzielił również ustrój gospodarczy. Gospodarka rolniczych terenów kolonii południowych opierała się na fizycznie wyczerpującej, choć relatywnie mniej skomplikowanej pracy ogromnej masy niewolników na rozległych plantacjach bawełny, trzciny cukrowej i tytoniu. W Nowej Anglii natomiast rozwijał się przemysł potrzebujący wykwalifikowanej siły roboczej. To tam narodziła się idea wolnej pracy (free labor), przynoszącej godną zapłatę, a także premiującej innowacyjność robotników. Ideologia free labor zdominowała myślenie mieszkańców Północy, a niewolnictwo było jej całkowitym zaprzeczeniem. Różnicę obrazowo opisał Abraham Lincoln: „Wolna praca niesie ze sobą nadzieję [na lepsze jutro], natomiast niewolnictwo nie ma jej ani krzty. (…) Niewolnika nie możesz pod batem przymusić, żeby zebrał z pola 75 funtów konopi dziennie, ale jeśli obiecasz mu zapłatę za zebranie 100 funtów i za wszystko, co zbierze ponad tę miarę, to uzbiera dla ciebie i 150 funtów”.