Historia

Jak się budził naród

Białoruś – narodziny narodu

Sobór Mądrości Bożej w Połocku stoi w miejscu cerkwi z XI w. Sobór Mądrości Bożej w Połocku stoi w miejscu cerkwi z XI w. BEW
Krąży po Białorusi anegdota. Gdy w latach 70. ktoś na ulicy w Mińsku mówił po białorusku, musiał być pracownikiem kołchozu, który wybrał się na wycieczkę do miasta. Gdy w XXI w. ktoś posługuje się białoruskim, najpewniej jest intelektualistą lub opozycjonistą.
Krzyż św. Eufrozyny, księżniczki połockiej, na znaczku pocztowym z 1992 r.BEW Krzyż św. Eufrozyny, księżniczki połockiej, na znaczku pocztowym z 1992 r.

Narodotwórczy proces dokonywał się w Białorusi wolniej niż u innych narodów tego regionu. W drugiej połowie XIX w. i początkach XX w. brak było szerszej warstwy społecznej mogącej być rozsadnikiem nowoczesnej świadomości narodowej. Miasta były zdominowane przez ludność żydowską, ziemiaństwo było polskie. Białoruskość była reprezentowana przez wąskie intelektualnie środowiska i – w skomplikowany sposób – powiązana z polskim, litewskim, rosyjskim i ukraińskim dziedzictwem. Trudny był proces wyodrębniania się „idei białoruskiej”. Pierwsza próba opowieści o Białorusi jako samodzielnym narodzie wyszła spod pióra Wacława Łastowskiego w 1910 r. Przedstawiała ją jako spadkobierczynię Wielkiego Księstwa Litewskiego. Brak było własnego symbolicznego centrum i czyniono nim Wilno.

Pierwsza wojna światowa, a ściślej – rewolucja w Rosji – umożliwiła wyłonienie się samodzielnej państwowości – Białoruskiej Republiki Ludowej. Był to jednak twór epizodyczny. Nie uzyskał ani uznania międzynarodowego, ani też odpowiedniego oparcia w powszechniejszej świadomości narodowej. Absolutna większość społeczeństwa – nie-Polacy i nie-Żydzi – uważała się przeważnie za „tutejszych”. Literackim świadectwem tej sytuacji jest tragikomedia, klasyka białoruskiej literatury, Janki Kupały właśnie o takim tytule: „Tutejsi”. Napisał ją w 1922 r. i była krytyką stanu świadomości narodowej.

BRL poniosła polityczną porażkę, odegrała jednak rolę istotnego historycznego impulsu. Bolszewicy dla pozyskania poparcia utworzyli Białoruską Sowiecką Republikę. Początek sowieckiej władzy łączył się z białorusinizacją, a więc m.in. z białoruskojęzyczną szkołą, co było znaczącym postępem w porównaniu z rusyfikacją w czasach Rosji carskiej.

Polityka 35.2020 (3276) z dnia 25.08.2020; Historia; s. 66
Oryginalny tytuł tekstu: "Jak się budził naród"
Reklama