Powstanie ostatniej chwili
Powstanie ostatniej chwili. 70 lat temu prażanie chwycili za broń
Na początku maja 1945 r. wojna w Europie była już w zasadzie skończona. Hitler popełnił samobójstwo, Berlin padł. Duże ugrupowania wojsk niemieckich w gotowości do walki znajdowały się jedynie na terenie Czech i Norwegii. We wschodnich Czechach stacjonowały liczne dywizje niemieckiej Grupy Armii Środek. Od północy osłaniało je od Śląska, opanowanego przez armię sowiecką, pasmo Sudetów; na wschodzie nacierający Rosjanie utknęli na pograniczu słowacko-morawskim, 350 km od Pragi.
Rozmaite grupy polityczne funkcjonujące w Czechach zaczęły przygotowywać się do ujawnienia, wyjścia na ulice i przejęcia władzy. Dominowały nastroje lewicowe i prorosyjskie. Była to stara czeska tradycja: silny ruch robotniczy w rozmaitych wariantach – socjaldemokratycznych i komunistycznym – oraz tradycje panslawizmu i sympatii do wielkiego rosyjskiego brata. W odróżnieniu od przedwojennej Polski, ruch komunistyczny był w Czechosłowacji jawny, w Czechach dość popularny, a działacze komunistyczni starali się angażować w życie parlamentarne i pracę samorządów. Najsilniejszą partią czeską byli agraryści, ale wśród inteligencji i urzędników dominowały różne odcienie socjalizmu, a flirt z komunizmem był w dobrym tonie.
Jeśli chodzi o stosunek do Rosji, to wyznaczały go: w XIX w. wpływ przywódcy Narodowej Demokracji Karela Kramarza (taki czeski Roman Dmowski), który jeździł na wakacje do Rosji „odetchnąć w ziemi wolności”, a w okresie międzywojennym układ czechosłowacko-sowiecki z maja 1935 r. o wzajemnej pomocy. W społeczeństwie czeskim pamiętano, że Związek Sowiecki nie był sygnatariuszem układu z Monachium z września 1938 r., zezwalającego Hitlerowi na aneksję części terytorium Czech (co prawda ZSRR nie został zaproszony).
Spośród kilku inicjatyw politycznych ostatnich dni wojny największe znaczenie miała Czeska Rada Narodowa, ukonstytuowana 30 kwietnia 1945 r.