Bez Gutenberga nie byłoby reformacji. Ale gdyby Luter się nie narodził, niemieccy drukarze musieliby go chyba wymyślić.
Zdaniem niektórych był zaślepionym fanatykiem i dyktatorem. gdy zaczął władać Genewą – przekształcił ją w teokratyczne więzienie. Zafiksowany na punkcie ludzkiego seksu i rozwiązłości. Swoich przeciwników, gdy było trzeba, posyłał na stos. Czy Jan Kalwin, który urodził się 500 lat temu, może uchodzić za prekursora nowoczesności?
W Polsce osiedlali się niemieccy luteranie i francuscy hugenoci, włoscy antytrynitarze i rosyjscy sekciarze, angielscy kwakrzy i holenderscy anababtyści, wygnani z Półwyspu Iberyjskiego żydzi. Poeci hebrajscy pisali hymny sławiące polską tolerancję.
Ostatnio czci się tak nierówne rocznice różnych wydarzeń, że chyba warto przypomnieć o wygnaniu z kontrreformacyjnej Rzeczypospolitej braci polskich, zwanych przez przeciwników arianami. Uchwalił je w 1658 r., a więc przed 340 laty, pierwszy sejm, jaki zebrał się od początków szwedzkiego najazdu na Polskę (1655).