Strasznych zbrodni na ludności cywilnej i jeńcach wojennych na okupowanym Wschodzie dopuściła się nie tylko niewielka grupa funkcjonariuszy gestapo i siepaczy SS, lecz także żołnierze Wehrmachtu.
Za Wehrmachtem szły Grupy Operacyjne, masowo mordujące tzw. elementy niepożądane. Można słusznie zakładać, że doświadczenia tych oddziałów, zebrane podczas operacji Barbarossa, wpłynęły na podjęcie decyzji o masowej eksterminacji Żydów.
Dla wielu narodów zniewolonych przez stalinizm atak Hitlera na ZSRS rodził dylemat: czy i w jakim zakresie uznać nazistów za sojuszników własnej sprawy społecznej i narodowej?
Wielka Wojna Ojczyźniana pozostaje dla współczesnych Rosjan jednym z najważniejszych doświadczeń wspólnotowych, a Rosja Władimira Putina próbuje stłumić spory o gorzki 1941 r.
Niemiecka pamięć II wojny światowej rozpada się na dwie odmienne sekwencje. Kampanie polska, norweska, triumf nad Francją to Kavaliersdelikte – grzechy kawalerskie. Dopiero od napaści na ZSRS zaczyna się der Sündenfall, prawdziwy grzech i prawdziwa kara – klęska i powszechne potępienie.
Stanowisko Japonii wobec konfliktu w Europie wcale nie było oczywiste, w grę wchodziły przeróżne sojusze, a ten z hitlerowskimi Niemcami nie był historycznie i politycznie przesądzony.