Linie na piasku. Sprzeczne interesy państw Europy na Bliskim Wschodzie

Bliski Wschód był drugoplanową areną dla I wojny światowej, ale nigdzie nie pozostawiła ona tak trwałych śladów.

Czkawka Churchilla. To był chłodny początek 1922 r. Winston Churchill, wówczas brytyjski sekretarz ds. kolonii, zjadł właśnie wyjątkowo obfity lunch, zapalił cygaro i zabrał się do rysowania granicy. W pewnym momencie dopadła go jednak czkawka, która na zawsze odmieniła życie kilkudziesięciu koczowniczych plemion.

Dla wielu Arabów ta legenda o powstaniu zygzakowatej granicy między współczesną Jordanią i Arabią Saudyjską jest koronnym dowodem na istnienie odwiecznego spisku Zachodu, który po I wojnie światowej wymyślił sobie Bliski Wschód, narysował jego granice na nowo, nie zważając na podziały etniczne, religijne czy geografię. Ponad 100 lat później te linie na piasku, jak nazwał je brytyjski historyk James Barr, wciąż istnieją, bo Wielka Wojna nigdzie na świecie tak trwale nie zastygła na mapach, w polityce i w ludzkiej pamięci.

Gościnność Osmanów. Jesienią 1914 r. na Bliskim Wschodzie skończyła się 600-letnia era Osmanów. Zbudowane przez nich imperium w zenicie potęgi rozpościerało się od Maroka po dzisiejszy Irak i od Budapesztu do Adenu, z perłą w koronie w postaci Stambułu, najwspanialszego i największego miasta świata XVI i XVII w.

Państwo to było pod wieloma względami niezwykłe jak na swoje czasy. Europa pamięta je głównie jako doskonałą maszynę wojenną, która nie zacinała się, dopóki zdobywała nowe terytoria i łupy. Ale Imperium Osmańskie było również oazą tolerancji – w świecie, w którym innych wypędzało się lub zabijało, Osmanie ich przyjmowali, tak jak pod koniec XV w. 100 tys. Żydów wypędzonych z Hiszpanii. Dhimmi, czyli ludy niemuzułmańskie, musiały co prawda płacić Stambułowi wyższe podatki, ale przez wieki mogły się rządzić i rozwijać samodzielnie.

Przy takiej różnorodności niezmiernie trudno było jednak o tożsamość wspólną dla wszystkich poddanych sułtana.