Mit czołgu pułapki: największa tragedia powstania, nośna teoria spiskowa. Co się wydarzyło naprawdę?

Spiskowa teoria, sformułowana tuż po tej tragedii, okazała się nośna – również w dekadach powojennych.

Eksplozja. Wybuch był, nawet jak na warunki materiałowych bitew II wojny światowej, potężny, ponad dwa razy silniejszy od tych powodowanych przez największe spadające na miasto bomby lotnicze, największy ze wszystkich, jakich od początku powstania zaznała Warszawa. Sprawcą był ładunek kruszącego materiału wybuchowego – trotylu, o wadze blisko pół tony. Co gorsza, wydarzyło się to pośrodku kilkusetosobowego wiwatującego tłumu.

Eksplodował mały pojazd pancerny, w niedzielne popołudnie 13 sierpnia zdobyty na jednej z barykad, a następnie wprowadzony przez garstkę młodocianych powstańców w uliczki Starego Miasta. Jego przejazd zmienił się w patriotyczną demonstrację, a ta – kilka minut po osiemnastej – w masakrę. Ocaleni, gdy tylko ocknęli się z szoku spowodowanego przez wybuch, wpadli w kolejny, na widok tego, co zobaczyli. Wypełniony czarnym gryzącym dymem i nieznośnym, przyprawiającym o mdłości, fetorem kanion ul. Kilińskiego był wprost zasłany okaleczonymi ciałami, szczątki zwisały z kikutów balkonów i latarni, bruk ulicy i ściany domów wysmarowane były czerwonobrunatną mazią – mieszaniną pyłu, krwi i ludzkich wnętrzności. Znad pobojowiska podnosiły się przeraźliwe, szarpiące nerwy wrzaski i jęki oszołomionych rannych. W akcji ratunkowej, która na dobre zaczęła się kilkanaście minut po eksplozji, równie przydatne co nosze okazały się wyciągnięte ze stróżówek łopaty do szuflowania węgla.

Narodziny mitu. Hipoteza o niemieckim podstępie powstała godziny, może nawet minuty po katastrofie. Następnego dnia staromiejskie gazety donosiły, że nieprzyjaciel naumyślnie podrzucił pod barykadę czołg wypełniony materiałem wybuchowym, przedstawiając to jako dowód jego bezsilności w otwartej walce z oddziałami AK.