Wiejskie triady (2)
Wiejskie triady (2). W zagrodzie, we dworze, na folwarku
Zagroda. Błoto, gnój, gryzący w oczy dym. Szczekanie psów, zgiełk, okrzyki dochodzące z pola. W tle karczma i dwór. W tym wszystkim ludzie starający się walczyć z przeciwnościami losu. Polska wieś czasów feudalnych. W przeciętnej osadzie z drugiej połowy XVI w. uprawiano osiem łanów ziemi (1 łan = ok. 18 ha). Z tego 56 proc. stanowiły grunty chłopskie, a 44 proc. – ziemie folwarczne. W takiej wsi stało od kilku do kilkunastu gospodarstw, w których żyło ok. 50 osób. Osada z piętnastoma domami uchodziła już za całkiem sporą. Oprócz zagród kluczowymi zabudowaniami były w niej karczma, rzadziej kuźnia, kościółek oraz młyn. We wsiach lokowanych na prawie niemieckim istotną rolę pełnił dom sołtysa.
Typowa chata gospodarza miała trzy pomieszczenia. Do środka wchodziło się przez sień z niskimi drzwiami. Dalej było największe pomieszczenie – izba, na końcu zaś ciasna komora. W domach zamożniejszych chłopów stały piece z murowanymi kominami. Okna – wypełniane błonami zwierzęcymi lub rybimi pęcherzami – chroniły ciężkie okiennice. Z tego powodu we wnętrzu zwykle panował półmrok. Dom taki zamieszkiwał gospodarz, jego żona, ich potomstwo, a także służba – parobcy i dziewki. Często również w sieni trzymano zwierzęta gospodarcze.
W czasach dobrobytu końca XVI w. chłopom żyło się w miarę dobrze. Mieli własne gospodarstwa, najmowali parobków, by ci odrabiali pańszczyznę w folwarkach, dzierżawili też ziemie puste. Jeśli byli na tyle majętni, to brali udział w małym handlu w pobliskich miasteczkach, gdzie sprzedawali nadwyżki rolne, a kupowali sprzęty potrzebne do produkcji i towary konsumpcyjne.
Oblicze wsi zmieniło XVII stulecie. W trakcie licznych działań wojennych wiele z nich zostało doszczętnie spalonych i złupionych.