Kto miał pieniądze w dawnej Polsce? Wybitny historyk gospodarczy Andrzej Wyczański zadał kiedyś pytanie: Kto miał najwięcej pieniędzy w dawnej Polsce? Zastanówmy się, kontynuował, na pierwszy rzut oka na pewno król. Ale skąd król mógł mieć pieniądze? Z królewszczyzn, gdzie chłopi płacili czynsze, i z podatków, które najpowszechniej płacili chłopi. Pieniądze miała też szlachta, a jej najpewniejszym źródłem dochodów były chłopskie czynsze. Duchowni mieli pieniądze, których źródłem była dziesięcina płacona przez chłopów często w formie pieniężnej, a pieniądze mieszczan zwykle pochodziły z handlu z chłopami, którym sprzedawali produkty rzemieślnicze. Zatem, uważał Wyczański, najwięcej pieniędzy – przynajmniej na starcie – w dawnej Polsce mieli chłopi.
Skąd my to wiemy? Policzenie chłopskich pieniędzy i zbadanie wiejskiej gospodarki jest możliwe dzięki źródłom pisanym, które w większości są efektem rozwoju biurokracji państwa i wielkich właścicieli ziemskich: króla, instytucji kościelnych, magnatów. Wśród nich są dokumenty lokacyjne, inwentarze-opisy majątków czy rejestry podatkowe powstałe z perspektywy elit. Dysponujemy ponadto przepisami prawnymi, konstytucjami sejmowymi, instrukcjami gospodarczymi, wreszcie podręcznikami rolnictwa, których autorzy zapisali pewien zestaw norm obowiązujących także ludność chłopską, choć wiele z nich miało charakter jedynie postulatywny. Wreszcie możemy wykorzystać materiały, które bezpośrednio lub pośrednio tworzyli sami chłopscy mieszkańcy wsi. Stanowią je księgi sądowe wiejskie oraz źródła notarialne lub sądowe wytworzone w mieście lub przez urzędy kościelne. Choć chłopi sami nie pisali (albo rzadko pisali), to zestaw źródeł do zbadania gospodarczej aktywności chłopów jest duży, i począwszy od XIII w.