Kmiecie, komornicy, parobkowie. Odmiany włościańskiego bytu

Polska wieś w czasach feudalnych.

Kmiecie, zagrodnicy, chałupnicy, komornicy. Los chłopów w polskich dziejach najczęściej kojarzy się z batem, pańszczyzną i biedą. W istocie ich byt stale się zmieniał, a w skali kraju był zróżnicowany. Nawet w mikroskali, w konkretnej wsi, nie był do siebie podobny.

Mieszkańcy wsi w czasach wczesnopiastowskich stanowili 95 proc. ogółu ludności. Zamieszkiwali z reguły niewielkie osady składające się z kilku czy kilkunastu zagród. Komunikacja między wsiami była utrudniona. Częściej kontaktowano się jedynie z mieszkańcami grodów, co wynikało z obowiązków wobec monarchy. W XIII w., w wyniku kolonizacji wewnętrznej, populacja wsi zaczęła szybko rosnąć, a jeszcze szybciej w XIV i kolejnych dwóch stuleciach. Było to możliwe dzięki stabilizacji aparatu państwowego i poprawie bezpieczeństwa na drogach.

Najliczniejszą, poczynając od XIII w., grupą społeczną zamieszkującą wieś byli wolni rolnicy zwani kmieciami. Najczęściej dysponowali jednym łanem ziemi. Po 2–3 łany mieli sołtysi, co było nagrodą za pracę, jaką wykonali jako zasadźcy, czyli organizatorzy wsi. Słowo łan pochodziło z języka niemieckiego – lehen lub lehn – i oznaczało jednostkę mierniczą. Jednak łan łanowi nierówny. W jednych regionach stanowił odpowiednik 18 hektarów, w innych 20, a w jeszcze innych nawet 24.

Poza sołtysami byli i tacy kmiecie, co posiadali więcej gruntów ornych niż pozostali, gdyż m.in. gospodarowali na tzw. pustych łanach, czyli ziemiach opuszczonych. Najbogatsi zamieszkiwali Prusy Królewskie (po 1466 r.) i mieli nawet po kilka łanów. Zatrudniali kilku, a bywało, że i kilkunastu pracowników najemnych. Posiadali stawy rybne, młyny, kuźnie, parali się handlem, mieli statki wiślane i mieszkali w obszernych domach z wieloma izbami.