Pejzaże konspiracji. Styczniowy kod powstańczy

Jak partyzanckie powstanie wyglądało na co dzień? Kto, gdzie i jak walczył? Jak były zorganizowane partie (tak nazywano oddziały partyzanckie)? Jaką symboliką się posługiwano?

Poczet dowódców i bitew powstańczych

Wszystkich dowódców oddziałów było ok. 800, zaś samodzielnie dowodzących przynajmniej w jednej bitwie minimum stuosobowym oddziałem – 237. Nie sposób przedstawić tu wszystkich. Prezentujemy zatem subiektywny wybór najistotniejszych dowódców (także w kontekście powstańczej legendy i popowstaniowej tradycji) i bitew (wówczas gdy znaczenie bitew jest niepodważalne, zaś komendanci nie zaliczali się do elity dowódczej).

Użyte kolory:

• Miejsca bitew (ważnych dla przebiegu powstania lub wybranych, znaczących dla danego dowódcy partyzanckiego);

• Nazwiska dowódców oddziałów powstańczych;

Liczebność polskich i rosyjskich sił w bitwie. Uwaga! Kolumna wojska rosyjskiego oznacza zwartą grupę żołnierzy; nazwa nie przesądza o liczebności (mogła to być kompania, pułk, batalion itp.).

Największe zwycięstwa nocy styczniowej (22/23 I 1863)

Jedlnia (sandomierskie). Atut zaskoczenia umożliwił powstańcom Narcyza Figiettego zwycięstwo nad rotą saperów wypędzonych z miasteczka. 170 – 200.

Kodeń (podlaskie). Ochotnicy Pawła Nęckiego i Władysława Miketty przeprowadzili udany napad na park artyleryjski i komendę inwalidów – weteranów armii carskiej. 250 – 400.

Największe zgrupowania oraz najlepsi dowódcy I fazy zmagań o inicjatywę strategiczną (do końca III 1863)

Roman Rogiński – komisarz RN dla woj. podlaskiego, dowódca oddziału w Podlaskiem i Grodzieńskiem. Białka (podlaskie, 31 I). Starcie polegało na zaskakującym nocnym uderzeniu świeżo przeszkolonych woluntariuszy na wojskowy obóz, zakończonym uporządkowanym odwrotem.