Luddyści
W XIX w. kształtowały się nowego rodzaju stosunki społeczne. Coraz większego znaczenia nabierał konflikt między najemnymi pracownikami a pracodawcami starającymi się o utrzymanie kosztów siły roboczej na możliwie niskim poziomie. W pierwszej fazie rozwoju stosunków kapitalistycznych gniew robotników był skierowany przeciw maszynom, które – zastępując pracę ludzi – pogarszały ich pozycję przetargową na rynku pracy. W latach 1811–13 zatrudnieni w brytyjskim przemyśle włókienniczym zaczęli niszczyć krosna. Ich przywódcą był Ned Ludd, stąd nazwa luddyści. Wielka Brytania zmagała się z Napoleonem, dlatego ruch został potraktowany z całą surowością prawa wojennego. W późniejszych latach robotnicy we Francji i Belgii uszkadzali maszyny drewnianymi sabotami – stąd sabotaż.
Od zakazu koalicji do związków zawodowych
Początkowo możliwości zrzeszania się robotników były ograniczone przez prawo, co nosiło nazwę zakazu koalicji. Otwarta walka ze swobodą w tej dziedzinie byłaby trudna do pogodzenia z zasadami liberalizmu. W związkach robotniczych liberałowie dostrzegli jednak formę zmowy monopolistycznej. Zgodnie z tym rozumowaniem robotnicy, oferując na rynku swoją pracę, powinni ze sobą konkurować o miejsca zatrudnienia. Zmawiając się na temat warunków, tworzyli monopol, czym zagrażali wolnej konkurencji. Pierwszy zakaz koalicji (tzw. prawo Le Chapeliera) ustanowiono we Francji w 1791 r. W 1799 r. podobny uchwalono w Wielkiej Brytanii.
Stopniowemu dojrzewaniu świadomości, że praca nie jest po prostu towarem, a związek zawodowy – monopolem, towarzyszyło wypracowywanie coraz skuteczniejszych metod walki robotników o swoje prawa. W Wielkiej Brytanii ruch robotniczy przeszedł długą drogę od luddystów, poprzez fazę działalności legalnej, ale zdecydowanie upolitycznionej (ruch czartystów, 1836–48), do apolitycznych, ale przez to bardziej skutecznych trade unions po 1871 r.