Niepodległościowe precedensy. Pierwszym afrykańskim krajem, który formalnie uzyskał suwerenność, była Liberia. Jej mieszkańcy, czyli w znacznej części potomkowie wyzwolonych niewolników ze Stanów Zjednoczonych, 26 lipca 1847 r. uchwalili konstytucję, deklarując niepodległość. Ów śmiały eksperyment polityczny stał się precedensem dla tworzenia nowych państw w Afryce.
Rosnącą świadomość polityczną Afrykanów rozbudzali urodzeni na Karaibach, a działający w świecie euroamerykańskim aktywiści pokroju Marcusa Garveya i Edwarda Blydena – ten ostatni w 1850 r. wyemigrował do Liberii, angażując się w życie polityczne „afrykańskiej wyspy wolności”. Jednak dopiero na początku XX w. zainicjowano na kontynencie debatę polityczną co do sposobu przełamania systemu kolonialnego – jedni szansę upatrywali w negocjacjach z metropoliami, inni wierzyli w walkę zbrojną. Ścierały się odmienne wizje co do transferu władzy, jej zakresu oraz przyszłego kształtu ustrojowego afrykańskich państw.
W 1910 r. Natal, Transwal, Orania i Kolonia Przylądkowa utworzyły Związek Południowej Afryki – jako dominium brytyjskie. 12 lat później pełną niepodległość ogłosił Egipt. (Brytyjczycy zastrzegli sobie prawo do podejmowania interwencji w celu zabezpieczenia Kanału Sueskiego i utrzymania integralności Sudanu). W 1941 r., po zwycięstwie wojsk brytyjskich nad Włochami, Etiopia odzyskała suwerenność.
Niebagatelną rolę w zainicjowaniu dekolonizacji miały przemiany ekonomiczne (kryzys w metropoliach; rosnące koszty utrzymania kolonii) oraz demograficzne (szybki wzrost populacji afrykańskiej; urbanizacja). Władze słabnących mocarstw stopniowo zrozumiały, że korzystne będzie dla nich przedstawienie utraty kontroli nad koloniami jako aktu zaplanowanego altruizmu.