Gospodarka państw arabskich

Bliski Wschód – na jego szczęście i nieszczęście – zyskał na znaczeniu, gdy odkryto tam i zaczęto wydobywać ropę naftową.

Siła z ropy

Ropa naftowa jest nadal najistotniejszym surowcem energetycznym; jej udział w światowej konsumpcji energii kształtuje się na poziomie 36 proc. Zachodzi przy tym podwójna koncentracja. Na Bliskim Wschodzie znajduje się 61 proc. zasobów światowych tego surowca (szacowane na ponad 700 mld baryłek ropy naftowej); region jest światowym centrum wydobycia (25 mln baryłek dziennie). Natomiast w skali regionu ropa jest ulokowana głównie w obszarze Zatoki Perskiej.

Porozumienie czerwonej linii

Pierwszą koncesję na poszukiwanie i wydobycie ropy naftowej uzyskał od szacha Persji w 1901 r. Brytyjczyk William Knox d’Arcy. W 1909 r. utworzył firmę pod nazwą Anglo-Persian Oil Company (APOC), która rozpoczęła eksplorację złóż irańskich. W 1914 r. rząd brytyjski stał się głównym udziałowcem APOC. Kompania stała się istotnym narzędziem ochrony brytyjskich interesów naftowych w regionie. Jeszcze przed wybuchem wojny doszło do międzynarodowej rywalizacji firm (APOC, Royal Dutch-Shell, Compagnie Française des Pétroles, firmy amerykańskie) o dostęp do złóż na obszarze imperium osmańskiego. Kompanie brytyjska i francuska usiłowały zmonopolizować bliskowschodni rynek koncesyjny. Spowodowało to interwencję rządu amerykańskiego. W jej wyniku, w 1928 r. APOC, Shell/Dutch, CFP i Standard Oil zawarły tzw. porozumienie czerwonej linii. Na mapie Bliskiego Wschodu wykreślono linię w przybliżeniu odpowiadającą zasięgowi imperium osmańskiego. W ramach tego terytorium kompanie zobowiązały się do równego podziału uzyskanych koncesji. Powołały też konsorcjum dla eksploatacji złóż w Iraku – Iraq Petroleum Company.

Kartel siedmiu sióstr

Jeszcze w tym samym roku siedem koncernów (APOC, Royal/Shell, kompanie amerykańskie) podpisało porozumienie w Achnacarry w Szkocji.