Monoteistyczna trójca
Islam jest kontynuacją bliskowschodnich monoteizmów: judaizmu i chrześcijaństwa. Tak jak chrześcijaństwo odwołuje się do judaizmu, islam odwołuje się i do judaizmu, i do chrześcijaństwa. Wspólna im jest wiara w jednego Boga, w anioły i Szatana, w objawienie boskie i proroków, wreszcie w Sąd Ostateczny, raj i piekło. We wszystkich trzech odprawia się modlitwy, obowiązuje post, ważną rolę odgrywa pielgrzymowanie do świętych miejsc, specjalne znaczenie nadaje się rytuałowi inicjacji.
Są różnice, czasem drobne, ale w nich tkwi specyfika każdej z tych religii. Muzułmanie poszczą przez cały miesiąc, modlą się pięć razy dziennie, pielgrzymują do Mekki. Ale Jerozolima jest dla nich równie ważna jak dla chrześcijan i żydów, prorokiem jest nie tylko Mahomet, ale również Abraham, Mojżesz, Noe, Jezus.
Twórcą islamu jest prorok Mahomet (570–632 r.) pochodzący z Mekki. Nowa religia nazwała się islam, co oznacza podporządkowanie się, poddanie się jednemu Bogu. Człowiek wyznający tę religię to muslim, poddający się Bogu. Od wyrazu muslim pochodzi polskie określenie wyznawcy islamu: muzułmanin (przez francuskie mussulman).
Kalifat i scheda po nim
Dziedzictwem po proroku Mahomecie był kalifat. Termin kalif, po arabsku chalifa, oznacza następcę, oczywiście Proroka. Wprawdzie kalifowie nie byli potomkami Mahometa, ale należeli do elitarnego plemienia Kurajszytów, z którego Prorok się wywodził. Kolejni kalifowie stworzyli imperium, a więc kalifat. Wzorce do organizowania państwa czerpano nie z tradycji plemiennych, lecz perskich i bizantyjskich. Kalif stał się administratorem dysponującym rozbudowanym aparatem władzy, ale jednocześnie najwyższym zwierzchnikiem religijnym; powiadało się, że jest przywódcą wszystkich wiernych muzułmanów (amir al-muminin).