Pomocnik Historyczny

Substancja polska

Polacy w trzech zaborach

Pod berłem cara Rosji. „Czerkiesi na Krakowskim Przedmieściu (w Warszawie)”; obraz Wojciecha Kossaka z 1912 r. Pod berłem cara Rosji. „Czerkiesi na Krakowskim Przedmieściu (w Warszawie)”; obraz Wojciecha Kossaka z 1912 r. AN
W chwili wybuchu Wielkiej Wojny w 1914 r. Polska od blisko 120 lat nie istniała. Polacy żyli na ziemiach włączonych w wyniku zaborów do trzech ościennych monarchii.
Jarosław Krysik/Polityka

Zabór austriacki. W przededniu wybuchu wojny największe swobody panowały w autonomicznej Galicji. O sprawach lokalnych decydowały niezależne od Wiednia władze samorządowe, w polskich rękach była oświata, w urzędach dopuszczony był język polski, społeczeństwo bez przeszkód mogło się organizować, a również brać udział w wyborach do władz krajowych i centralnych.

Ale wybory bardzo często były fałszowane, powstało nawet negatywne określenie wybory galicyjskie; wyborców pozyskiwano wódką i poczęstunkiem (kiełbasa wyborcza). Galicja była biedna (bieda galicyjska), traktowana przez Wiedeń jako baza surowcowa. Była krajem rolniczym o najbardziej w monarchii przeludnionej wsi. W dodatku rolnictwo było zacofane, słabo wyposażone w nowoczesne maszyny.

W 1900 r. ok. 60 proc. ludności wiejskiej w wieku powyżej 12 lat było analfabetami. Obowiązek szkolny obejmował dzieci do 12. roku życia, ale w wielu wypadkach nie był egzekwowany. Bieda była jedną z przyczyn emigracji zarobkowej. Brakuje ścisłych danych, ale oblicza się, że od 1850 r. do 1914 r. wyjechało z Galicji do USA ok. 1 mln emigrantów. Licznie też wyjeżdżali galicyjscy chłopi do prac sezonowych do Niemiec (głównie do Saksonii, stąd określenie na saksy).

Zabór pruski. Wielkopolska, Pomorze Gdańskie i Warmia z punktu widzenia gospodarczego wyprzedzały Galicję o pokolenia. Polityka Berlina i władz lokalnych wspierała wysokotowarowe rolnictwo i rolniczy przemysł przetwórczy. Na najwyższym poziomie były cukrownie, gorzelnie, browary, rzeźnie i masarnie. W ciągu 33 lat poprzedzających wybuch wojny produkcja mięsa wzrosła prawie dziewięciokrotnie, osiągając w 1913 r. 373 tys. ton. Bardzo dobrze rozwinięta była sieć instytucji kredytowych, kas spółdzielczych i banków. Rolnictwo było nowoczesne i wydajne dzięki szerokiemu stosowaniu maszyn rolniczych, a także nawozów sztucznych, zwłaszcza potasowych.

Pomocnik Historyczny „Niepodległość 1918” (100136) z dnia 27.08.2018; Prolog; s. 14
Oryginalny tytuł tekstu: "Substancja polska"
Reklama