Przymus osadniczy i pogromy. Gdy I Rzeczpospolita przestała istnieć w wyniku rozbiorów, w cesarstwie rosyjskim Żydzi musieli pozostać w zdefiniowanej w 1835 r. strefie osadnictwa (9. guberni tzw. ziem zabranych oraz obszar Królestwa Polskiego). Nie wolno im było udawać się do miast w głębi Rosji. Część decydowała się więc na migrację. Skłaniały do niej bieda (byt 1/5 rodzin żydowskich w 1898 r. zależał od dobroczynności), ograniczenia osadnicze, dyskryminacja, wreszcie pogromy. Żydów bowiem oskarżono o zabójstwo cara Aleksandra II w 1881 r., co rozpętało falę prześladowań. Specjalne komisje miały oceniać niekorzystny żydowski wpływ na stan kraju. Prawa z 1882 r. ustanowiły w pewnych zawodach limity dopuszczające tylko określoną liczbę osób żydowskiego pochodzenia. Ok. 500 tys. żydowskich mieszkańców zmuszono do przeniesienia się ze wsi do miast. Nowych miejsc szukali dla siebie także Żydzi mieszkający w zaborze austriackim i pruskim.
Emigracja i syjonizm. Czy migracja wschodnioeuropejskich Żydów była wyjątkowa? Jej przyczyn historycy upatrują raczej w perspektywie demograficznego wzrostu grupy, przemian ekonomicznych w Europie Środkowej i Wschodniej, które tylko zbiegły się w czasie z pogromami w Rosji. Motywy migrujących wówczas Żydów nie różniły się zasadniczo od motywów wyjazdów innych grup: to kryzys sektora rolniczego, peryferyjne położenie strefy osadnictwa, ubożenie klienteli kupców i rzemieślników. Obok asymilacji, obok modernizującego ruchu haskali, żydowskiego oświecenia, który proponował Żydom świeckie życie w hebraizmie, obok buntu wobec położenia grupy, czyli poparcia dla radykalizmu społecznego, pojawiła się też idea syjonizmu – romantyczny nacjonalizm Żydów europejskich, ruch zmierzający do stworzenia własnego państwa.