„Strategie obrazowe”
Jak prezentowano monarchów w sztukach wizualnych
Więcej niż podobizna. Portret władcy nie był po prostu podobizną. Odgrywał kluczową rolę w podkreślaniu godności królewskiej i wielkoksiążęcej. Badacze zajmujący się kulturą schyłku średniowiecza i początków epoki nowożytnej mówią o strategiach obrazowych, czyli zróżnicowanych formach propagandy wizualnej służących gloryfikowaniu i głoszeniu chwały monarchii. Dopiero ok. 1300 r., gdy Europa stała się polem wojny na wizerunki między papieżem Bonifacym VIII a królem Francji Filipem IV Pięknym, do rozpowszechnionych w średniowieczu atrybutów władzy (insygnia, strój, herby) dołączyło pewne podobieństwo rysów twarzy na portretach najwyższych dostojników. Pisząc o epoce Jagiellonów, bezpieczniej więc używać określenia wizerunki niż podobizny, a traktowanie portretów jako w pełni wiarygodnych przekazów o wyglądzie monarchów byłoby błędem.
Waga memorii. Kluczową rolę w propagandzie godności królewskiej miały nekropolie. Uważano je za jeden z najistotniejszych sposobów akcentowania dominacji terytorialnej, podobnie jak inicjatywy historiograficzne (kroniki), przekazywanie imion w obrębie rodu czy budowanie ufortyfikowanych rezydencji. Do określenia różnorodnych funkcji nekropolii stosuje się termin memoria, w którym zawierają się dwa znaczenia – pamięć i wspomnienie. Służyły zachowaniu pamięci o sukcesach politycznych i zwycięstwach militarnych zmarłych, a w powiązaniu z liturgią sprawowaną za ich dusze miały dopomóc w osiągnięciu zbawienia. Istotą memorii była fizyczna obecność zmarłych w miejscu, gdzie powierzono ziemi ich doczesne szczątki, pod postacią malowanych albo rzeźbionych wizerunków. Nekropolie są więc substratem pamięci, tak jak galerie portretów służące obrazowaniu takich pojęć, jak dom albo ród. Przedstawiciele dynastii Jagiellonów spoczywają w wielu miejscach Europy, jednak na miano ich nekropolii zasługują jedynie katedry w Krakowie i Wilnie, przy czym tylko w pierwszej zachowały się nagrobki.