Grażyna Kulczyk jest jedną z najważniejszych kolekcjonerek sztuki w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej.
W powstającej od lat kolekcji znajdują się dzieła sztuki dawnej i nowoczesnej - ze szczególną pasją Grażyna Kulczyk kolekcjonuje jednak sztukę współczesną. Jako kolekcjonerka ceni eksperyment, głębię i odwagę sztuki.
Poprzez swoje kolekcjonerstwo Grażyna Kulczyk pragnie wpływać na obraz sztuki i architektury, promować młodych twórców lokalnych, pokazywać znanych artystów zagranicznych. W ten sposób kolekcjonowanie nie jest dla niej tylko prywatną przyjemnością, ale także publiczną misją promocji sztuki współczesnej i wolności artystycznej. Z tego względu zdecydowała się na udostępnienie części swojej kolekcji szerokiej publiczności.
W kolekcji znajdują się dzieła polskich i zagranicznych gwiazd sztuki. Obok klasyki nowoczesności, obejmuje ona także prace wielu wybitnych młodych polskich artystek i artystów. Dlatego pierwsza wystawa kolekcji proponuje nowy obraz sztuki polskiej i umieszcza ją w kontekście międzynarodowym.
Wystawa kolekcji podzielona została na sale podejmujące różne tematy w sztuce i społeczeństwie. Ekspozycja prowadzi przez salę biblioteki, salę aktu, salę rzeźby cielesnej, salę perwersyjną, salę mody, salę religijną, salę przedmiotu i salę muzealną.
Ponad sto dzieł sztuki w różnych technikach i mediach porusza problemy tożsamości, seksualności, religii i kondycji dzieła sztuki.
Do pierwszej wystawy kolekcji wybrane zostały dzieła artystek i artystów, którzy są klasykami nowoczesnej sztuki polskiej: Magdaleny Abakanowicz, Jana Berdyszaka, Tadeusza Brzozowskiego, Jana Cybisa, Józefa Czapskiego, Barbary Falender, Juliana Fałata, Stanisława Fijałkowskiego, Władysława Jackiewicza, Marii Jaremy, Tadeusza Kantora, Jacka Malczewskiego, Teresy Murak, Jerzego Nowosielskiego, Romana Opałki, Piotra Potworowskiego, Erny Rozenstein, Brunona Schulza, Mikołaja Smoczyńskiego, Henryka Stażewskiego, Władysława Strzemińskiego, Aliny Szapocznikow, Jerzego Tchórzewskiego, Andrzeja Wróblewskiego.
Ich dzieła zestawione są z pracami artystek i artystów współczesnych: Mirosława Bałki, Marka Chlandy, Tomasza Ciecierskiego, Marty Deskur, Katarzyny Górnej, Elżbiety Jabłońskiej, Ryszarda Kai, Leszka Knaflewskiego, Grzegorza Kowalskiego, Katarzyny Kozyry, Mariusza Kruka, Ewy Kulasek, Piotra Lutyńskiego, Marcina Maciejowskiego, Agaty Michowskiej, Igora Mitoraja, Doroty Nieznalskiej, Franciszka Orłowskiego, Macieja Osiki, Laury Paweli, Roberta Rumasa, Jadwigi Sawickiej, Andrzeja Szewczyka, Tomasza Tatarczyka.
Wśród artystek i artystów zagranicznych, którzy nadają wystawie międzynarodowy kontekst, znajdują się Vanessa Beecroft, Thomas Demand, Candida Höfer, Zhang Huan, Mariko Mori, Hadrian Pigott, Liliana Porter, Caio Reisewitz, Bettina Rheims, Thomas Ruff, Antonio Tapiés i Andy Warhol.
Ponadto do tego wyboru dołączone zostały przykłady sztuki dawnej: ikon, rzeźby i malarstwa akademickiego, które wzbogacają wystawę kolekcji o odniesienia historyczne.
Zaprezentowany podział na różne wnętrza – różne strony kolekcji, nazwano salami. Widz może przechodzić od sali do sali, od sceny do sceny, gdzie każde wnętrze jest inną propozycją, inną estetyką, innym problemem w sztuce i życiu. W rezultacie każda sala jest osobną ekspozycją, a pierwsza prezentacja kolekcji jest wystawą wystaw. Oto sale, które składają się na pierwszą wystawę kolekcji sztuki Grażyny Kulczyk:
SALA BIBLIOTEKI
Między kolekcją i biblioteką istnieje pokrewieństwo, obydwie wiążą się ze zbieraniem dzieł kultury i przekazywaniem znaczeń. Sala biblioteki eksponuje i podkreśla związek między słowem i obrazem, sztuką i literaturą, książką i dziełem sztuki. Artyści korzystają z motywu biblioteki, pisma i księgi, gdyż pozwala im to tworzyć wiele odniesień, a dziełom wchodzić w interakcje z tradycją. W tej sali swe wersje księgi i biblioteki prezentują Jan Berdyszak, Andrzej Szewczyk i Franciszek Orłowski. Biblioteka jako przestrzeń architektoniczna i archiwum hipnotyzuje w sztuce fotografii Thomasa Ruffa, Caio Reisewitza i Candidy Höfer. Egzystencjalny wymiar biblioteki wydobywa performance Zhang Huana. Zaprezentowana w sztuce niezwykła architektura bibliotek i ksiąg wypełni strzeliste i mroczne wnętrze Suszni Starego Browaru.
SALA AKTU
Sala aktu poświęcona jest artystycznym wyobrażeniom kobiecego i męskiego ciała, które odwołują się do historii sztuki, ale i do naszego doznania cielesności i płci. Prezentowane dzieła ukazują różne ujęcia męskiej i kobiecej seksualności i ciała, różne rozwiązania aktu i przedstawienia wizualnego. Kompozycja sali oddaje przewagę aktu kobiecego, w jego wielu erotycznych, formalnych i alegorycznych odmianach. Dzięki rzeźbom Igora Mitoraja zaznaczona została również klasyczna i powracająca linia erotycznego aktu męskiego. Typowy dla sztuki tworzonej przez mężczyzn kontrast pomiędzy ciałem kobiecym jako obiektem pożądania a warsztatowym tematem dla malarstwa prezentują dzieła: Jacka Malczewskiego, Franciszka Zmurki, Brunona Schulza, Tadeusza Kantora, Jerzego Nowosielskiego, Romana Opałki, Władysława Jackiewicza, Grzegorza Kowalskiego, Marcina Maciejowskiego. Feministyczną interwencję w konwencje i konwenanse aktu kobiecego stanowi sztuka nowych mediów Katarzyny Kozyry, Izabelli Gustowskiej i Laury Paweli.
SALA RZEŹBY CIELESNEJ
W tej sali, nazywanej również salą geniuszu kobiecego, zostały zaprezentowane najwybitniejsze polskie rzeźbiarki, które stworzyły unikatowy język rzeźby organicznej, cielesnej i zmysłowej. Ich twórczość jest przeciwwagą dla dominacji męskiej linii malarskiej w sztuce polskiej. Historia sztuki nowoczesnej mogłaby wyglądać zupełnie odmiennie, gdyby w jej centrum postawiono rzeźbiarki: Alinę Szapocznikow, Magdalenę Abakanowicz, Barbarę Falender i Teresę Murak. Artystki te stworzyły zupełnie odrębną i wciąż czekającą na odkrycie tradycję humanistyczną w polskim modernizmie - jest to nurt sztuki cielesnej, erotycznej i introspekcyjnej. Wypracowały one unikalny język rzeźby, na przykładzie którego można śledzić metamorfozy figuracji oraz historię psychiki i erotyki w kulturze nowoczesnej. Trudno o lepsze miejsce niż kobieca kolekcja sztuki, aby przyznać tym rzeźbiarkom centralne znaczenie.
SALA PERWERSYJNA
Sala perwersyjna odkrywa powiązania pomiędzy Brunonem Schulzem, Jerzym Nowosielskim i Dorotą Nieznalską. Przez ich sztukę przebiega ukryty i mroczny nurt erotyzmu. Jest to nie wyodrębniony dotychczas nieświadomy strumień w sztuce polskiej związany z wyobraźnią sadomasochistyczną. Pod względem erotycznym jest to świat fantazji o dominacji i podporządkowaniu. Sadomasochizm jest formą seksualności, gdzie seks najpełniej wiąże się z władzą, dlatego jest przewrotną metaforą dla refleksji o władzy. W rysunkach Jerzego Nowosielskiego, grafikach Brunona Schulza i fotografiach Doroty Nieznalskiej pojawia się zarówno erotyczny, jak i polityczny wymiar sadomasochizmu. Artyści realizują seksualne fantazje, przyciągają widza perwersyjnym powabem. Jednocześnie kreślą przewrotny komentarz na temat otaczającej ich represyjnej rzeczywistości politycznej w różnych momentach historii XX wieku związanej z faszyzmem, stalinizmem i fundamentalizmem.
SALA MODY
Sala mody poświęcona jest sztuce dotyczącej związków między sztuką, modą, strojem, tożsamością i kobiecością. Realizacje Vanessy Beecroft, Marty Deskur, Ewy Kulasek, Liliany Porter, Macieja Osiki, Mariko Mori, Andy Warhola, Agaty Michowskiej i Jadwigi Sawickiej demonstrują różne - pozytywne i negatywne - aspekty systemu mody. Ten pokaz sygnalizuje estetyczne i egzystencjalne kwestie związane z modą jako przemysłem, wizerunkiem, przyjemnością lub przymusem, które są istotne dla współczesnych stylów życia, myślenia, konsumpcji i konstrukcji płci. Aranżacja sali oraz prace w wielu mediach i możliwość zabawy nimi, wciągają widza w barwny świat estetyki i muzyki, pod którego zmysłową powierzchnią kryją się ukryte znaczenia.
SALA RELIGIJNA
Sala religijna dotyczy przemian ikonografii katolickiej, jak i konfliktów wokół religii i sztuki we współczesnej Polsce. Poprzez sztukę Elżbiety Jabłońskiej, Katarzyny Górnej, Andrzeja Wróblewskiego, Piotra Lutyńskiego, Jacka Malczewskiego, Roberta Rumasa, Bettiny Rheims i Leszka Knaflewskiego zaprezentowane są różne przekształcenia tematu Madonny. Przedstawienia religijne można podzielić na dwa zasadnicze typy: kanoniczny i heretycki. Widz zostaje wprowadzony w artystyczny i psychologiczny dynamizm tej opozycji, spotykający się na płaszczyźnie macierzyństwa i jego przedstawień. Zestawienie ikon i sztuki współczesnej przedstawia odmienność i kreatywność wizji maryjnych w historii kultury.
SALA PRZEDMIOTU
Jest to sala współczesnej martwej natury czyli sztuki przedmiotu, która wykorzystuje, przekształca, imituje lub przedstawia przedmioty ze środowiska życia codziennego. Zaprezentowane zostało wykorzystanie przedmiotu codziennego i domowego w sztuce nowoczesnej i jego artystyczne transformacje. W kolekcji znajdują się dzieła ważnych twórców polskiej sztuki przedmiotu Tadeusza Kantora, Mariusza Kruka, Marka Chlandy i Mirosław Bałki. Zgromadzenie w jednym miejscu ich wersji przedmiotów domowych pozwala wydobyć ten nurt w sztuce polskiej i jego specyfikę. Ubogi i melancholijny przedmiot w sztuce polskiej jest zestawiony z konsumpcyjnym i fetyszystycznym przedmiotem w sztuce zachodniej: u Thomasa Demanda i Hadriana Pigotta. Sala sztuki przedmiotu stanowi niesamowite wnętrze domowe, w którym poczucie realności widza zostaje podważone, gdy napotyka on przewrotne wersje różnych codziennych obiektów.
SALA MUZEALNA
Sala muzealnym prezentuje dzieła mistrzów polskiego malarstwa modernistycznego, abstrakcyjnego i figuratywnego na granicy abstrakcji. Zaakcentowane zostały dwie tendencje w historii malarstwa. Z jednej strony pokazane są dzieła Henryka Stażewskiego, Władysława Strzemińskiego i Romana Opałki, klasyków abstrakcji geometrycznej oraz artystów reprezentujących postawę intelektualnego i obiektywnego podejścia do sztuki. Z drugiej strony wyodrębniony jest dominujący w polskim malarstwie nurt abstrakcji ekspresyjnej, surrealistycznej, metaforycznej. Artystami reprezentującymi tę tendencję są Erna Rosenstein, Maria Jarema, Jan Cybis, Tadeusz Brzozowski, Jerzy Tchórzewski, Józef Czapski, Tomasz Tatarczyk, Tomasz Ciecierski, Piotr Potworowski, Stanisław Fijałkowski, Mikołaj Smoczyński, Mariusz Kruk i Tadeusz Kantor. Sala muzealna jest również wykładem z historii wystawiennictwa, próbą stworzenia pierwotnej dla sztuki nowoczesnej czystej białej przestrzeni white cube. Umieszczony poza rzeczywistością widz może się w niej oddawać kontemplacji form wizualnych.
* * *
Zwiedzanie można rozpocząć od sal religii i perwersji. Kumulują one w sobie zagadnienia związane z większymi sekcjami, na które wystawa jest podzielona. Są to sekcje tematyczne dotyczące problemów kondycji sztuki, tożsamości, seksualności i religii. Z drugiej strony można rozpocząć od sali biblioteki, programowo lokalizującej wystawę pomiędzy światem zmysłowym i intelektualnym. Ekspozycja jest w ten sposób kolekcją zmysłów i idei.
Istnieje wiele możliwości powiązań pomiędzy salami. Temat formy sztuki pojawia się w sali malarstwa i sztuki przedmiotu. Problematyka rzeźby współczesnej podjęta zostaje w sali sztuki przedmiotu i rzeźby cielesnej. Szeroko rozumiany kompleks zagadnień związanych z erotyzmem, płcią i tożsamością pojawia się w sali aktu, rzeźby cielesnej, perwersji, religii i mody. Akcentowanie energii kobiecości i feministycznej rewizji kultury obecne jest w sali rzeźby cielesnej, mody, aktu i religii. Problem sztuki kontrowersyjnej i prowokacji artystycznych podejmuje sala religijna i perwersyjna. Sala biblioteki i religijna szczególnie akcentują relacje tradycji do współczesności.
Wystawa oparta jest na modelu sieci interakcji. W ten sposób jest wzorem kultury różnorodności i wolności wyboru. Ze względu na pluralizm sztuki i tożsamości wystawa kolekcji przenosi debatę nad sztuką w obszar szerszych kwestii w demokracji. Nadaje to sztuce znaczenie społeczne - wizualizacji trudnych i aktualnych zagadnień.
Wystawa kolekcji Grażyny Kulczyk łączy funkcje muzeum i centrum sztuki współczesnej. Rozpiętość historyczna dzieł sztuki oraz podział na sale wystawiennicze nadaje galeriom Starego Browaru charakter muzeum sztuki nowoczesnej. Pierwsza wystawa kolekcji jest zapowiedzią powstania w przyszłości prywatnego muzeum sztuki kolekcjonerki, które będzie udostępnione publiczności.
Dr Paweł Leszkowicz
Kurator wystawy