Kryzys to słowo klucz do opisu współczesności. Uchodźczy, ekonomiczny, demograficzny, ekologiczny, energetyczny, a teraz ten chyba najmniej spodziewany globalny kryzys zdrowotny – katalog kryzysów jest szeroki. A ich skutki wykraczają daleko poza kwestie ekonomiczne czy zdrowotne. Bo bycie ofiarą kryzysu bezpośrednio wpływa na funkcjonowanie poznawcze ludzi i sposób, w jaki przetwarzają informacje o świecie, w którym żyją.
Magia, czyli kształt w pikselach
Jedną z pierwszych konsekwencji kryzysu jest utrata poczucia kontroli – przekonania człowieka o tym, że jest w stanie skutecznie realizować założone przez siebie cele. To podstawowa psychologiczna potrzeba człowieka, a dążenie do jej zaspokojenia powoduje wiele rozmaitych skutków – zarówno dla samej jednostki, jak i jej otoczenia.
Stephen M. Sales, psycholog z Yale University, przeanalizował dyskurs prasowy w dwudziestoleciu międzywojennym w Stanach Zjednoczonych i w Niemczech. Wniosek był jeden: wraz z pogarszającą się sytuacją ekonomiczną w obu krajach w prasie pojawiało się coraz więcej tekstów poświęconych mistycyzmowi i astrologii. Z logicznego punktu widzenia wiara w magię czy przesądy nie pozwala oczywiście na rzeczywiste poradzenie sobie z przyczynami kryzysu. Pozwala jednak zyskać złudne poczucie kontroli i w efekcie poczuć się lepiej.
Jak pisał w wydanej w latach 70. „Psychologii przesądu” Gustav Jahoda, brytyjski psycholog pochodzenia austriackiego – przesądy są wyrazem potrzeby znalezienia „harmonii w świecie”, ludzkiego dążenia do ładu. Opublikowane w „Science” w 2008 r. wyniki badań Jennifer Whitson i Adama Galinsky’ego z Columbia Business School pokazały, że w sytuacji obniżonego poczucia kontroli ludzie są często skłonni do dopatrywania się wzorów i zależności tam, gdzie ich w istocie nie ma.