Archiwum Polityki

Bytem być, czyli o rozkwicie i uwiądzie egzystencjalizmu

Egzystencjalizm, spopularyzowany przez Jean-Paula Sartre’a po II wojnie światowej, był nie tylko jednym z bardziej znanych kierunków filozoficznych i literackich, ale także stylem życia.

Co łączyło filozofię Miguela de Unamuno, Karla Jaspersa, Martina Heideggera, Gabriela Marcela, Jean-Paula Sartre’a, Alberta Camusa, Mikołaja Bierdiajewa, Lwa Szestowa, Nicoli Abbagnano i wielu innych? Czy słowo egzystencjalizm? Nie tylko pod koniec XX w., ale i wówczas, kiedy egzystencjalizm powstawał, wielu myślicieli wyrażało wątpliwości, czy taki nurt myśli istnieje. Jeśli Heidegger, Jaspers czy Marcel, mniej lub bardziej skutecznie oponowali przeciw określeniu ich mianem egzystencjalisty, a na gruncie filozofii niemieckiej przyjęło się rozróżnienie między egzystencjalizmem a filozofią egzystencji, to w zasadzie słowo to zdaje się odnosić jedynie do filozofii Sartre’a, Simone de Beauvoir i Bierdiajewa.

Filozofia i moda

Bierdiajew co prawda wprost przyznał, że jest egzystencjalistą. „Teraz rozumiem jasno – pisał – że zawsze należałem do tego typu filozofii, który obecnie jest nazywany egzystencjalistycznym”. Twierdząc jednak w innym miejscu, że cała filozofia rosyjska jest z ducha egzystencjalistyczna, miał raczej na myśli filozofię egzystencji. De Beauvoir została z czasem zaliczona do głównych przedstawicielek filozofii feministycznej. Także przynależność Sartre’a do egzystencjalizmu była kwestionowana. Określano go jako zwolennika psychoanalizy, który w swych dziełach literackich uprawiał autopsychoanalizę.

Z powodu tych kontrowersji bliższe prawdzie wydaje się określenie filozofia egzystencji niż egzystencjalizm jako wspólny mianownik przedstawianych tu poglądów myślicieli, podobnych pod pewnymi względami do siebie, w istocie jednak dość odmiennych. Podobnego zdania był Maurice Merleau-Ponty, który uważał, że tylko w przypadku filozofii Sartre’a należy używać określenia egzystencjalizm, natomiast w odniesieniu do wszystkich pozostałych myślicieli określenia filozofia egzystencji.

Niezbędnik Inteligenta Polityka. Niezbędnik Inteligenta. Wydanie 18 (90149) z dnia 11.07.2009; Niezbędnik Inteligenta; s. 18
Reklama