W podaniach o początkach dawnej Litwy roi się od ludowych legend, odnotowanych przez Tomasza Narbutta w połowie XIX w. Oto jedna z nich: Bogini przecudnej urody Łauma zstąpiła na ziemię do pięknego młodziana, po czym w wyniku kontaktu z owym pięknisiem powiła dziecko. Chował się ów chłopiec Mejtus na ziemi nad Wilią u wieszczki, a Łauma go karmiła. Aż wyśledził to „bóg najwyższy”, zapewne Divirikis, porwał za nogi i między gwiazdy wrzucił. A Łaumie poobrzynał piersi, pokawałkował i na ziemię porozrzucał. Jak odnotował Ludwik Adam Jucewicz, lud zbierał kamienie, tzw. strzałki piorunowe, jako Laumies papaj, piersi Łaumy...
Nazwa Litwa pojawiła się w 1009 r. i została wymieniona w „Rocznikach kwedlinburskich” w związku z męczeńską śmiercią św. Brunona. O pochodzenie nazwy uczeni toczą spory: być może bierze się ona z dopływu Wilii, rzeczki Litauki. Nazwa Żmudź pojawia się jeszcze później: dopiero w 1219 r. w „Latopiścu wołyńskim”.
Plemiona litewskie były bardzo awanturnicze: jak wyliczył Albinas Kuncevicius, w pierwszej połowie XIII w. atakowały ziemie inflanckie 21 razy, ruskie 18, a polskie 6 razy. W XIII w. zaczynają się tam formować państwa; jeden z 21 książąt wymienionych w „Kronice ruskiej” w 1219 r., Mendog (Mindaugas), nie tylko zdołał wymordować wielu przeciwników, ale ochrzcił się w 1251 r. wraz z żoną Martą i synami Ruklysem i Rupeikisem. W dwa lata później koronował się na króla. Jak podaje litewski historyk Eugenijus Manelis, Mendog został zamordowany z synami w 1263 r. Chrzest władcy był nietrwały, a ziemie nad Wilią, Pregołą i Niemnem znów były sceną bratobójczych walk, w których zwyciężył pogański książę Giedymin (Gediminas).
Skąd się wziął ród Giedymina, z którego przyjdzie do Polski Jagiełło
, zakładając największą dynastię w jej dziejach – nie wiemy.